Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўқитувчи ва мураббийлар куни муносабати билан таълим-тарбия тизимида алоҳида ўрнак кўрсатган ходимлардан бир гуруҳини мукофотлаш тўғрисида"ги фармонига асосан тақдирланганлар орасида вилоятимизнинг бир…
Аждодларимизнинг азалий орзуси бўлган, баркамол авлоднинг истиқболига айланган Мустақиллик кунини ҳар қанча байрам қилсак арзийди. Халқимизнинг энг улуғ, энг азиз байрами - истиқлол айёми жорий…
Форум Андижон вилояти Марҳамат туманида «Кўҳна Довон сирлари» II археология туризм форуми бўлиб ўтди. Президентимиз топшириғи асосида Марҳамат тумани ҳокимлиги, “Мингтепа-маданий мерос» жамоат фонди, Яҳё…
Қиш мавсуми бошланиши билан ҳар бир хонадонда ёзи билан банкаларга тўплаган "хазиналаримиз" - тузламалар, шарбат ва мурабболар очилиб, истеъмол қилина бошланади. Унутмаслигимиз керакки, ботулизм касаллиги айниган тузлама ва компотларни истеъмол қилиш ортидан келиб чиқади.
Озиқ-овқат маҳсулотларидан заҳарланишлар ичида энг оғир кечадигани ботулизмдир. Ботулизм таёқчаси анаэроб, яъни кислородсиз шароитда ўсадиган микроблар оиласига мансуб.
Бу микроблар спора (қобиқ) ҳосил қилиш хусусиятига эга бўлгани сабабли ташқи муҳит таъсирларига чидамли бўлиб, қайнатганда ҳам ўлмайди, 120 даража ҳароратда 30 дақиқада, спораси 20 фоизли зарарсизлантирувчи формалин таъсирида 24 соатда жонсизланиши мумкин. Бу микроб токсини меъда ва ичак шираси таъсирида ўз кучини йўқотмайди, у қонга сўрилиб, инсон организмини заҳарлайди.
Ботулизм бактерияси ташқи муҳитда қуруқ шароитда, тупроқда узоқ йилларгача сақланади. Ботулизм касаллиги асосан уй шароитида дудланган балиқ ва гўшт, сабзавот ва мева консерваларини истеъмол қилиш оқибатида келиб чиқади. Аҳоли ўртасида ботулизм билан заҳарланиш асосан ноябрь ойидан бошланиб, май ойигача, яъни уй шароитида тайёрланган консерва маҳсулотлари истеъмол қилиш даврида қайд этилади.
Касалликнинг клиник белгилари тўсатдан бошланиб, беморлар хасталик бошланган вақтини аксарият ҳолларда аниқ айтадилар. Ботулизм ҳолсизланиш, бош оғриғи, оғиз қуриши билан бошланади.
Баъзида кўнгил айниши, қайт қилиш, бош айланиши ва ичнинг суюқ кетиши каби касаллик белгилари қисқа вақт кузатилади. Бундан ташқари, тўш суяги ортида оғриқ кузатилиб, тез-тез кекириш пайдо бўлади. Шу ўринда оғриқ ва дамланиш ҳоллари ҳам учрайди. Қайт қилиш ва ич кетиши қисқа вақт давом этиб, неврологик белгилар бошланганидан сўнг йўқолади.
Ботулизм билан касалланишнинг олдини олиш учун қуйидаги оддий қоидаларга амал қилиш тавсия этилади:
Бозорлар ва аҳоли гавжум жойларида фуқаролар томонидан уй шароитларида тайёрланиб, сотилаётган сифати кафолатланмаган дудланган гўшт ва балиқларни ҳамда сабзавот-мева, консерва маҳсулотларини сотиб олишда эҳтиёт бўлинг. Харид қилишдан олдин ушбу маҳсулотларнинг ёрлиқлари ва мувофиқлик сертификатлари борлигига эътибор қаратиш, шунингдек, касаллик аломатлари сезилган ҳолларда зудлик билан шифокорга мурожаат қилиш зарур.
Коронавирус пандемияси дунёдаги барча давлатлар аҳолисини, ҳатто, энг ривожланган давлатларни ҳам қийин аҳволга солиб қўйганига гувоҳ бўлдик.
Пандемия туфайли нафақат ижтимоий ҳаётимизда, балки ибодат ва зиёратларимизда ҳам қатор таъқиқлар қўйилди. Бундан кўзланган асосий мақсад, касаллик юқиши ва тарқалишининг олдини олиш бўлди.
Таъкидлаш жоизки, бу борада қатор масалалар юзасидан Ўзбекистон Уламолар кенгашининг тегишли фатвоси ва Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг тавсиялари эълон қилинди. Диний идора, қолаверса, ҳукуматимиз томонидан юртдошларимизнинг хавфсиз шароитларда ибодат қилишлари, намоз ўқишларини таъминлаш учун зарур чоралар кўрилди.
Кўрилган ана шу чора-тадбирлар, айниқса, соғлом турмуш тарзига риоя этилиши кўплаб муаммоларнинг олдини олди.
Соғлом турмуш тарзининг асосий талаби аслида кишининг ўз саломатлигини, жонини сақлаш, авайлаш демакдир. Шахсий гигиена эса тани жонини пок асраш, тўғри овқатланиш, баданни енгил ва фойдали ҳаракатлар билан тарбия қилишдир. Бу динимизда тозалик, поклик ибораси билан таърифланади.
Муқаддас ислом динида поклик долзарб масала сифатида алоҳида таъкидланган. Покликни Аллоҳ дўст тутишлиги оятлар билан башорат қилинган. Аллоҳ таоло Қуръони каримда "Унда покланишни хуш кўрадиган кишилар бор. Аллоҳ эса покланувчиларни севар" деб, марҳамат қилган.
Абу Молик ал-Ашъарий (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Поклик имоннинг ярмидир", дедилар (Имом Муслим ривояти). Бу буюк динимизнинг покликка, озодаликка чорловига яққол далилдир.
Мўмин-мусулмон киши доимо тоза кийим-бошда бўлиши, покиза юриши соғлигининг гарови ҳисобланади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда "либосларингизни покланг" деб буюрган.
Овқатланишдан аввал ва кейин албатта қўлларни ювиш даркор. "Тиб қонунлари" китобида қўлни ювиш, саломатлик гарови эканлиги жуда кўп бор зикр этилган. Қолаверса, муборак динимизда ҳам бу масалага алоҳида эътибор қаратилади.
Салмон Форсий (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Таомнинг баракаси ундан олдин ва ундан кейин қўл ювмоқдир", деганлар (Имом Термизий ва Имом Абу Довуд ривоятлари). Ушбу тарғибларга амал қилмаслик нақадар хатарли эканлиги, айниқса, пандемия даврида яққол кўринди. Асосан, тозаликка, ўзини авайлашга эътиборсиз бўлганлар касалликка чалинди. Бундан албатта, ўзимизга хулоса чиқариб олишимиз керак. Агар биз тозаликка риоя этсак, покликни ўзимизга дастур қилиб олсак, соғлом бўламиз, ҳаётимиз хавф остида қолмайди. Охиратда эса Яратганнинг ажр-мукофотига сазовор бўламиз.
Уйқудан олдин ва овқатлангандан кейин, ибодатлардан аввал тишларни мисвок қилиш ҳам хайрлидир. Мисвок барчамизни кайфиятимизни кўтарувчи тиббий кўрсатма, суннати санийянинг тарғиби, ажр-мукофотнинг омили саналади. Жаноб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мисвок қилиш ҳақида санаб ўтган фойдаларини ўн бешдан зиёд ҳадиси муборак таърифида кўриш мумкин. Қуйида биргина ҳадисдаги таърифга қулоқ тутайлик, биргина мисвок қилишлик Роббимизнинг розилигига муяссар қилади.
Оиша(р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мисвок оғизни покловчи ва Роббини рози қилувчидир", дедилар (Имом Бухорий ривояти).
Соғлом турмуш тарзи ҳозирги пандемия даврида кишига жуда катта парда, ўзини-ўзи асраш-авайлашдир. Коронавирус хасталигини юқтириб олиш хатари таҳдид солиб турган бугунги кунда соғлом турмуш тарзига амал қилайлик. Бу билан ўз саломатлигимизни, жонимизни асраймиз, қолаверса, Аллоҳнинг ажру савобига муяссар бўламиз.
Онам тиниб-тинчимаган, меҳнаткаш аёл эди. Биз фарзандларининг бахти, униб ўсишимиз учун бор кучини бериб ишларди. Ҳатто, кечалари тўйиб ухлаганини эслай олмайман. "Мен пахта тергани кетсам, нон йўқ бўлса, болаларим нима ейди?", деб ўйлаб, кечаси хамир қориб, тонгга яқин нон ёпарди. Азоннинг калласида барча юмушларни бажариб, пахта теримига отланарди. Бизнинг хаёлимиз ўйин билан банд, ўзимиз билан ўзимиз овора бўлар эдик. Онам бечора кун бўйи пахта териб, оқшомда уйга қайтар, яна рўзғор ишларига шўнғиб кетар эди.
Яхши эслайман, бир йили пахта терими жуда чўзилиб кетган, онам пахта даласидан бери келмасди. Ўша йили онам жуда кўп пахта тердилар. Терган пахталари мавсум бошидан бери тонна-тоннани ташкил этди. Теримчилар басма-басига пахта териб, мукофот пуллари олар эдилар. Онам бир куни уйга қайтгач, дадамга бу йилги мавсумда энг кўп пахта тергани ва бунинг эвазига "Жигули" автомашинаси билан мукофотланишини айтиб қолди. Барчамиз ҳайрон қолдик. Бу биз учун кутилмаган янгилик эди. Севинчимиз ичимизга сиғмас, тинмай сакрар эдик. Онамга мукофот берилган куни уйимизга қўни-қўшни, қариндош-уруғ сиғмай кетди. Ҳамма табриклар, онам уялганидан нима дейишни ҳам билмасди. Жуда камтар, камсуқум, мунису мушфиқ аёл бўлган экан, эсласам.
"Меҳнат - инсонни улуғлайди" деганлари рост экан. Онам меҳнати орқасидан ана шундай эътирофга эришган, дадамга рўзғор тебратишда елкадош бўлган эдилар. Ҳеч қачон дадамнинг айтганларини икки қилмас, етишмовчиликдан нолимасдилар.
Ҳа, оналар доимо оиласини, бола-чақасини ўйлайдилар. Негаки, бу қўрғон азал-азалдан муқаддас саналиб, ҳеч ким уни ҳаром луқма билан тебратмаган. Ҳалоллик орқали оилага файз, барака инган.
Она - муқаддас, оналик эса фидойилик эканлигини онамни йўқотгач, тушуниб етдим. Бу сўз қалбимнинг туб-тубидан вулқондай отилиб чиқар экан, уни айтганда қалбимда оғриқлар пайдо бўлишини ҳис қилдим. Онам бор - бошим осмон, қаддим тик, қалбим қувончга тўла, бағрим бутун бўлган экан.
Бугунги кунда гиёҳванд моддаларнинг кенг тарқалаётгани, қанчадан-қанча оилалар бундан азият чекаётгани, айниқса, кўплаб ёшларнинг заҳри қотил домига тушиб, ўзлари англамаган ҳолда гиёҳванд моддалар билан боғлиқ жиноятлар иштирокчисига айланиб қолаётганлиги барчани жиддий ташвишга солмоқда.
Бутун дунёда бўлгани каби мамлакатимизда ҳам гиёҳвандлик билан боғлиқ салбий ҳолатларга йўл қўймаслик, гиёҳванд моддаларнинг Ўзбекистонга кириб келиши ва тарқалишининг олдини олиш борасида ички ишлар, умуман, барча ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар ходимлари томонидан кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда.
Минг афсуски, олиб борилаётган тушунтириш, тарғибот-ташвиқот ишларига қарамасдан юртдошларимиз, хусусан, ёшлар орасида гиёҳванд моддалар таъсирига тушиб қолиш, оний лаззатни деб саломатлиги, ҳаётини барбод қилаётганлар ҳам учраб турибди.
Кимлардир гиёҳванд моддани бир-икки тотиб кўраману кейин тўхтатаман, деб ўйлайди, ўзлари билмаган ҳолда заҳри қотилнинг таъсирига тушиб қолади. Бу уларни жарликка қулатишини, яқинларидан жудо қилишини, ҳаётини қаро тунга айлантиришини унутмасликлари лозим.
Шу боис ҳам жамиятимиз равнақи, инсон саломатлиги ва ҳаётига раҳна солувчи гиёҳвандлик балосининг олдини олиш, ёшларимизнинг унинг домига тушиб қолишларига йўл қўймаслик масаласига маҳаллалар, таълим муассасаларида алоҳида эътибор қаратилиши керак. Ёшларнинг нима иш билан шуғулланаётгани, уларни ҳамиша назорат қилиб туриш эътиборимиздан четда қолмасин.
Тарих фани - бўлиб ўтган воқеалар тафсилотларини ўрганишгина эмас, балки, тарих билан бугунни чоғиштириш, сўз, атамалар маъноларини ўрганиш, хариталар билан ишлаш, воқеа-ҳодисаларни таҳлил қилиш, хулоса чиқариш, мулоҳаза юритишга чорлайди. Мен дарс бераётган синфлар ўқувчиларининг кўпчилиги тарих фанига қизиқади. Ўтиладиган ҳар бир дарс сиёсий янгиликлардан хабардор бўлиш билан бошланиб, ўқувчилар куннинг муҳим воқеалари ҳақида ахборот берадилар.
Декабрь - умумтаълим мактабларида тарих фани ойлиги, деб белгиланиб, ойлик доирасида қатор тадбирлар ўтказилмоқда. Бу ўқувчиларнинг фанга бўлган қизиқишларини оширмоқда.
Ҳозирги пандемия шароитида тарихий музейларга, муқаддас қадамжоларга бориш имкони чекланган. Фан ойлиги бошиданоқ ўқувчилар қишлоқ тарихини ўрганиш мақсадида кексалар, таниқли кишилар билан учрашувлар, суҳбатлар жараёнида қатор маълумотлар йиғдилар. Шу билан бирга, тарихий аҳамиятга эга уй-рўзғор буюмлари, тақинчоқлар, суратлар, меҳнат қуроллари, қўлланма, эски ёзувга доир ҳужжатлардан иборат кўргазмалар ташкил қилдилар. Бу эса бутун мактаб ўқувчиларининг тарих фанидан олаётган билимларини бойитишга ёрдам бермоқда.
Шунингдек, синфлар ўртасида "Ўз шажарангизни биласизми?", "Қонун ва мен" мавзуларида рефератлар танлови, ижодкор ва расм чизишга мойиллиги бор ўқувчилар ўртасида "Мен яшаб турган қишлоқ", "Қишлоғим тасвири" деб номланган ижодий ишлар, хариталар, суратлар кўргазмалари, тарихий асарлардан саҳна кўринишлари намойиши ҳамда очиқ дарслар ташкил қилинди.
Шу ўринда дарслар мобайнида ўқувчиларга янги йилни турли халқлар қандай қарши олиши, янги йилга оид расм-русумлар, урф-одатлар ҳақида ҳам қизиқ маълумотлар бериб борилади. Бу эса ўқувчиларда тарихий анъаналар, инсоний муносабатларга ҳурмат ҳиссини оширади, қадриятларни улуғлашга ўргатади.
"Заковат", "Топқирлар баҳси", "Билимдонлар беллашуви" танловлари доирасидаги савол ва топшириқлар орқали ҳам ўқувчиларнинг янги йил ва унга боғлиқ тарихий маълумотлар ҳақидаги билимлари синовдан ўтказилди. Рўзимуҳаммад Узоқов, Дилбархон Комилова, Дурдона Соҳибова, Яҳёбек Турдиев, Исломбек Баҳодиров, Моҳларой Иброҳимова сингари ўқувчилар "Ёш тарихчи" тўгарагининг фаол аъзолари сифатида фан ойлиги тадбирларида тенгдошларига намуна бўлди.
Тарихсиз келажак бўлмайди. Бугуннинг, яратилаётган чексиз имкониятларнинг қадрига етиш учун албатта, тарихни чуқур ўрганиш, улуғ алломалар, тарихий шахслар ҳаёти, Ватанимиз ўтмишини пухта ўрганиш зарур. Зеро, "Тарихини унутган халқ, жамият ўз йўлини йўқотади, бундай халқ ва жамиятнинг эса келажаги йўқ!" деган донишмандларнинг сўзларини асло унутмаслигимиз лозим.
Ўзининг муборак ёшини нишонлаган ҳамкасбимиз, устозимиз Маҳфузахон Норбоеванинг журналист, ижодкор сифатидаги фаолияти ҳар қанча таҳсинга сазовордир.
М. Норбоева 1960 йилда Хўжаобод туманида таваллуд топган. Мактабда ўқиб юрган чоғларидаёқ келажакда журналист бўлишни ният қилиб, ўзининг хабар ва мақолалари билан туман газетаси саҳифаларида тез-тез чиқиб турарди. У ўз орзусига эришиш учун фақат аъло баҳоларга ўқиди.
1984 йилда Тошкент давлат университетининг журналистика факультетини тамомлаб, дастлаб Хўжаобод туманининг ўша пайтдаги "Шонли меҳнат" газетасига ишга кирди. Таҳририятда ишлаш давомида ўзининг иқтидор ва салоҳиятини намоён этди. Долзарб мавзулардаги мақолалари билан газетхонлар ҳурмат ва ишончини қозонди. Танқидий материаллари билан туман ижтимоий ҳаётининг турли жабҳаларидаги муаммоларни ҳал этилишига ҳисса қўшди.
Таҳририятда қарийб ўн йил ишлади. Туман ҳокимлиги томонидан Тошкентга сиёсатшунослик ва бошқарув соҳасида ўқишга юборилди. Ўқишдан қайтгач, туман ҳокимлигида фаолиятини давом эттирди.
1999 йилда вилоят хотин-қизлари нашри - "Иқбол" газетаси таҳририятига ишга киргач, унинг журналистик ижоди янада юксалди. "Иқбол" газетасининг ўқимишли бўлиши, оммавийлигини оширишда ҳам Маҳфуза опанинг алоҳида хизматлари бор. Ўз мақолалари орқали қатор оилаларнинг, кўплаб аёл ва қизларнинг муаммоларини ҳал этишга, ҳаётда тўғри йўл топишларига кўмак берди. У таҳририятда мухбир, масъул котиб, муҳаррир ўринбосари сифатида самарали иш олиб борди. Умуман, Маҳфуза опа, қайси вазифада ишламасин, ўз ишига ҳамиша катта масъулият билан сидқидилдан ёндашди. Ҳамиша қатъиятли бўлди, касбининг ҳамда ҳаётдаги турли машаққатларни сабр билан енгиб ўтди. Ўзининг тўғрисиз, ҳалол ва меҳнатсеварлиги, ҳар қандай масалага адолатли ёндашиши билан нафақат ҳамкасблари, балки кенг жамоатчилик, эл-юрт орасида ҳурмат-эътибор топди.
"Ойдин ҳаёт" газетасини ташкил этиб, нашрнинг муҳаррири сифатида олиб борган фаолияти эса алоҳида саҳифа ҳисобланади. Опа қарийб 35 йил журналистика соҳасида самарали меҳнат қилди. Меҳнатлари ортида одамлардан фақат раҳмат олди, ҳурмат топди.
- Журналистлик нафақат масъулиятли, балки улуғ ва шарафли касб, - дейди устоз Маҳфузахон Норбоева. - Журналистиканинг нонини ейиш осон эмас, бу касб кишидан сабрли ва қатъиятли бўлишни, адолат билан иш тутишни талаб этади. Ана шуларга амал қилган кишигина бу касбдан камол топади.
Маҳфуза опани давримизнинг илғор публицистларидан бири десак, асло муболаға бўлмайди. Унинг турли йилларда нашр этилган "Бир сўз заволи" новеллалари, "Умид ёлқини" қиссалар тўпламлари, "Юрт фарзандлари", "Бизнинг Эргаш ота" номли китобларида давримиз қаҳрамонлари ҳақида ўзига хос публицистик мақолалар ўрин олган, айниқса, "Яшашга Ватан яхши" номли ҳикоялар тўплами китобхонлар томонидан жуда яхши кутиб олинган. Умуман, ҳозирга қадар опанинг ўндан ортиқ китоблари чоп этилган.
Маҳфузахон Норбоеванинг "Ўткир қалам соҳиби", "Қадри баланд бўлсин, ўзбек аёлин", "Йилнинг энг фаол журналисти" каби вилоят, республика танловлари совриндори, вилоят ҳокимлиги, хотин-қизлар қўмитаси фахрий ёрлиқ ва ташаккурномаларига сазовор бўлганлиги меҳнатларига берилган муносиб баҳодир.
Бугун фарзанди Шуҳратбек, келини ва набиралари камолидан қувониб, уларнинг ардоғида яшаб келаётган опанинг ижоди ҳақида жуда кўп ижобий фикрлар ёзишимиз мумкин.
Чет тилини ўрганиш - она тилини яхши билишга боғлиқ
Мутахассис минбари
Чет тилини ўргатиш - ёшларни жаҳон цивилизацияси ютуқлари ҳамда дунё ахборот ресурсларидан кенг кўламда фойдаланишлари, ҳамкорлик, мулоқотни шакллантириш учун кенг йўл очади. Бу борадаги ишларни самарали ташкил этиш эса биз педагоглардан юксак маҳорат, малака ва бой педагогик тажрибага эга бўлишини талаб этади.
Ҳар бир ўқитувчи ўзига хос услубга эга. +ар бир дарс ранг-баранг, қизиқарли бўлиши, аввалдан пухта ўйланган ва лойиҳалаштирилган бўлиши зарур. Ўқувчилар чет тилини тез ва пухта ўзлаштиришлари учун ўқитувчи дарсларда электрон ўқув адабиётлар, электрон мультимедиали дарслик, овозли анимацион воситалардан фойдаланиши катта аҳамиятга эга. Одатда, чет тили дарслари мулоқот тарзида ташкил қилинади. Об-ҳаво, йил фасллари, табиат, оила ҳақида, китоб мутолааси ва шунга ўхшаш фикр-мулоҳазали савол-жавоблардан иборат мулоқот дарслари ўқувчиларнинг нутқ бойлигини оширишга ёрдам беради.
Дарсларни ўтиш жараёнида шу нарсага амин бўлдимки, ўқувчи энг аввало, ўз она тилимизни мукаммал ўзлаштириши муҳим. Сўзлар, уларнинг маъноси, қўллаш ўрни ҳақида маълумотларни ўқувчилар яхши билишлари, гапларни грамматик таҳлил қилиш, жумлаларни тузишда сўзларни ўринли ва тўғри танлаш, гапда сўз ёки тиниш белгисининг алмашиши маъноларнинг ўзгаришига сабаб бўлишини яхши билиб олиш лозим. Шундагина, у бошқа тилни ҳам осон тушуниб, тез ўрганади, хорижий тилда сўз бойлигини оширишга ыийналмайди.
Мен дарс бераётган 5-, 6-синф ўқувчилари орасида инлиз тилини пухта ўзлаштирганлар, инглиз тилидаги адабиётлардан намуналарни чиройли таржима қилаётган ўқувчилар бор. Тажриба орттириш, дарс сифатини ошириш учун устоз ўқитувчиларнинг дарсларини тез-тез кузатаман. Интернетдан олинган фойдали маълумотларни дарсларда қўллашга, чет элдаги ҳамкасблар билан ҳамкорлик қилишга ҳаракат қиламан.
Инглиз тили дарслари ҳар бир фан билан бевосита боғланади. Тарихий атамалар, географик номлар, кимёвий унсурлар, математикага оид масалаларда ҳам айрим сўзларни инглиз тилида ифодалашни ўқувчилар ўрганиб борадилар. Мактабимиз ўқувчиларинин инглиз тилига бўлган қизиқишини янада ошириш учун "Камалак" ("Rain bow") тўгараги ташкил қилинган. Ҳар бир машғулот якунида ўқувчилар билан рамзий маънода турли жойларга саёҳат уюштирилади. Унда болалар маълум жойлар, атрофдаги буюмлар, турли воқеа-ҳодисаларни инглиз тилида сўзлаб беришга ҳаракат қиладилар. Аксарият дарслар ўйин тарзида ўтилади, ўзлаштиришга қийналадиган ўқувчилар аълочи ўқувчиларга бириктирилади.
Умидахон ЖУМАБАЕВА,
Қўрғонтепа туманидаги
5-умумтаълим мактабининг инглиз тили фани ўқитувчиси.
Аждодларимиздан мерос бўлиб келаётган тарбия мезонлари ёш авлодни юртига муҳаббатли, юксак одоб-аҳлоқли, кенг дунёқараш ва тафаккур соҳиби бўлиб тарбиялашга хизмат қилади. Ўзбекона тарбиянинг ўзига хос кўриниш ва хусусиятлари борки, булар бошқа халқларда асло учрамайди.
Минг афсуски, бугун тарбия борасида оғриқли нуқталаримиз ҳам йўқ эмас. Орамизда айрим кишилар ўзининг хулқ-атвори, юриш-туриши, хатти-ҳғаракатлари бимлан Европа маданиятини ҳам йўлда қолдирмоқда. Шу ўринда ота-она ва бола тарбияси хусусида сўз юритсак.
Ҳар бир ота ўғлини ўзининг фазилатларига мослаб тарбиялашга ҳаракат қилади. Ота ўғил учун намуна, унинг ҳар бир хатти-ҳаракати фарзанд учун тарбия воситасидир. Бола ўз отасидан ўрнак олишга, унга ўхшашга ҳаракат қилади. Агар ота намунали, хушмуомала, инсофли, иймонли бўлса-ку майли, лекин, акси бўлса-чи.
Арзимаган сабабларни важ қилиб, жанжаллашадиган ота-оналарни, уларнинг ортидан эса айбсиз-айбдор бўлиб қолаётган фарзандларни кўрганимизда, "бунга ким айбдор?" деган савол туғилади. Фарзандларимизнинг одоб-ахлоқи, юриш-туриши, тарбияси ҳақида гапирамиз, улар шарқона тарбияни унутиб юбораётганликлари ҳақида бонг урамиз. Аммо, оддийгина бир ҳақиқат борки, уни айтсак, гўёки ўзимиз айбдор бўлиб қоладигандек лом-мим демаймиз.
Биз ота-оналар болаларимизга етарлича эътибор қаратяпмизми? Улар учун вақт ажратиб, улар билан дўстона суҳбат қуриб, кўнглига қулоқ соляпмизми?
Кўпчилик ота-оналар ўзларининг бурчларини фарзандларини едириб-ичириш ва чиройли кийинтиришдан иборат, деб ўйлайдилар. Оқибатда эса оилада, меҳр-оқибат, сабр-бардошлилик, катталарга ҳурмат, кичикларга иззат каби маънавий қадриятларимиз тобора йўқолиб бораётганига гувоҳ бўламиз.
Балоғат ёшига етиб қолган ўғил-қизларни қаровсиз ташлаб пул топиш илинжида бошқа давлатларга кетадилар. Улар фарзандларининг тарбияси билан қандай шуғулланиши мумкин?
Хўш, ана шундай оилаларда улағаяётган фарзандлар келажакда қандай инсон бўлиб етишади? Фарзандлакримизнинг ўзбошимча бўлишларига ўзимиз сабабчи эмасмизми? Ота-онага гап қайтариш, менсимаслик, ўз билганидан қолмаслик, бундай унсурлар шарқона маданиятимизга ва тарбиямизга мутлақо зид эмасми?
Ота-оналаримиз бир-бирларига меҳрибон бўлсалар, ширин муомала қилсалар, болалар ҳам шундай муомалага ўрганадилар. Оилада ўзаро ҳурмат пайдо бўлади.
Қачонки, оилада бир-бирига ўзаро ҳурмат, меҳр-оқибат бўлар экан, бундай оилаларда баркамол, етук, ҳавас қилса арзийдиган фарзандлар вояга етади.
Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, фарзандларимизнинг қандай инсон бўлиши аввало, биз ота-оналарга боғлиқ. Биз катталар нафақат оиланинг тинчлиги ва хотиржамлиги, балки фарзандларимиз тарбияси учун масъулмиз. Шундай экан, энг аввало ўзимизнинг чиройли хатти-ҳаракатимиз, юриш-туришимиз, гап-сўзимиз билан фарзандларимизга ўрнак ва ибрат бўлишга харакат қилайлик. Улар: "бу - менинг ота-онам!" дея биз билан фахрлансин.
Бугун мамлакатимиз илм-фан, санъат, маданият, адабиёт, қўйингки, барча жабҳаларда тобора юксалиб бормоқда. Айниқса, таълим тизими ривожига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Юртбошимизнинг,"Янгиланаётган Ўзбекистон мактаб остоносидан бошланади" деган сўзлари фикримизга бир мисолдир.
Андижон азал-азалдан ўзига хос маданияти, буюк сиймолари, истеъдоди инсонлари билан ном таратган. Хусусан, Заҳириддин Муҳаммад Бобур, Нодирабегим, Абдулҳамид Чўлпон, Саида Зуннунова,Турсуной Содиқова, Олимжон Холдор, Муҳаммад Юсуф сингари ижодкорлари билан ҳамиша фахрланамиз.
Қалбни латиф туйғуларга чулғовчи, дилда қайноқ эҳтирослар уйғотувчи ғазаллари, бетакрор асарлари билан асрлар оша халқимиз томонидан ардоқлаб келинаётган улуғ шоир, давлат арбоби ва буюк саркарда Заҳириддин Муҳаммат Бобур бобомиз ҳам ана шундай улуғ зотларнинг пешқадамидир.
Мен муаллимлик қилаётган умумтаълим мактабида жонкуяр раҳбарларимиз, устозлар, ота-оналар, айниқса, ўқувчиларимиз зўр қизиқиш билан кутиб оладиган ажойиб анъана бор. Бу ҳар йили ўтказиладиган "Февраль - шеърият ойлиги"дир. Ойлик давомида "Буюклар даҳосига таъзим" деб номланган тадбирлар доирасида шеърият мулкининг султони Алишер Навоий, шоҳ ва шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳаёти ва ижодига бағишланган синфлараро кўрик- танловлар, мушоиралар бўлиб ўтади.
Шу боис ҳам Рустамжон ака Усмонов раҳбарлик қилаётган, ҳозирда 1 минг 600 нафардан зиёд ўқувчи таҳсил олаётган мактабимиз жамоаси февраль ойини интиқлик билан кутади.
Февралнинг биринчи ҳафтасида 8-"а", 9-"а", 10- "а", 11-"а" синфлари, иккинчи ҳафтасида 8-"б", 9-"б"',10-"б", 11-"б" синфлари, учинчиси ҳафтасида "в" синфлар, тўртинчи ҳафтасида эса "г" синфлар иштирокида шеърият мушоиралари юқори кўтаринкилик билан бўлиб ўтади.
Ўқувчилар Навоий ва Бобур ҳаёти ва ижодига бағишланган иншолар, рефератлар, деворий газета, бошқотирма ҳамда қизиқарли саҳна чиқишлари асосида ўзаро беллашадилар. Тадбирнинг энг ҳаяжонли лаҳзалари "Ғазалхон ёшлигим" дақиқалари бўлиб, унда ўқитувчи ва ўқувчилар шоирлар ғазалларидан зўр маҳорат билан ижро этадилар. Синфлар бўйича ўқувчилар иштироки одил ҳакамлар баҳолаб борилади. Яна бир қизиқарли баҳс-мунозара бу - синф раҳбарларининг беллашувидир.
Синф раҳбарларининг ўз синфи ўқувчилари учун қўшимча балл олиб беришлари ғолиблик супасига ета олмаётган синфлар учун ўз устозларидан совға бўлади.
Шу ўринда мен Бобур ҳаёти, илмий меросини ўрганишимиз учун Халқаро Бобур жамоат фонди томонидан тақдим этилган Бобур ва бобурийлар қадамжолари, илмий, ҳужжатли, бадиий асарлар, умуман, кўплаб қизиқарли, илмий маълумотлар учун барча адабиётчилар номидан фондга ўзимнинг чексиз миннатдорчилигимни билдираман.
Ватан ва улуғ бобомиз Бобурга бўлган ҳурматимни шеъримдан бирининг қуйидаги мисралари билан изҳор этаман.
....
Бобурларни туққан, Ватаним,
"Вақое"ни чаққан Ватаним,
"Ҳинд сори"дан боққан, Ватаним,
Таҳсинларда қолдим қошингда.
Бобурдайин шерюрак, ўғлон,
Она юртга бер юрак, ўғлон,
Жоним фидо дер бешак, ўғлон
Таъзимларда қолдим қошингда!
Маърифатхон ЭРГАШЕВА,
Шаҳрихон туманидаги
17- умумтаълим мактаби она тили ва адабиёт фани ўқитувчиси.
Ушбу саҳифада Қўрғонтепа тумани Қорасув шаҳридаги 1-умумтаълим мактабида фаолият олиб бораётган
бир гуруҳ бошланғич синф ўқитувчиларининг фаолияти, иш услублари ҳақидаги мақолалар билан танишасиз.
Мактаб - мўъжиза яратиладиган маскан
Мен дарс бераётган 3-синфда 36 нафар ўқувчи бўлиб, уларнинг барчаси математика фанига қизиқади. Тўғри, математика ҳисобни, аниқликни ўргатади, зеҳнни чархлайди, шу билан бирга, бу фан бевосита ҳар бир фанга алоқадор ҳам. Чунончи, дарсликлардаги масалаларнинг ҳар бири жажжи ҳикояларга ўхшайди. Улар ҳал этилиши керак бўлган муаммолар ечимидир.
Ўқитувчи қай даражада маҳорат, тажриба эгаси бўлмасин, барибир, ҳар бир дарсга пухта тайёргарлик кўриши лозим. Шунинг учун ҳам машғулотларга жиддий тайёрланаман: дарс жараёнига тезислар, зарур кўргазмаларни ҳозирлайман. Булар ўқитувчи учун энг яқин ёрдамчи бўлади. Ўқувчига қуруқ гап билан таъсир ўтказиш қийин, лекин кўргазмали воситалардан фойдаланиб ўтилган дарс унинг ёдида қолади ва кўзланган натижани беради.
Мактабда қўғирчоқ театри ташкил қилинган бўлиб, ўқувчилар севган эртак, мультфильм қаҳрамонларини ўзлари саҳналаштирадилар. Фан ойликлари, байрам тадбирларида намойиш қиладилар.
Мактабни инсон ҳаётида мўъжизалар яратиш мумкин бўлган масканга ўхшатаман. Келажак соҳиблари ана шу масканда камол топади, мустақил ҳаётга кузатилади.
Ҳилола НАБИЕВА
Ўқитувчи ўқувчи билан дўст бўлиши керак
Ўқитувчи билимдон, қатъиятли, ўқувчиларни дарсга қизиқтра олиш салоҳиятига эга бўлиши керак. У ўқувчи билан яқин бўлиб тиллашса, улар ўртасида эркин мулоқот бўлса, шундагина ўқувчида мустақил фикр шаклланади.
Шу маънода мен ҳамиша ўқувчилар билан дўст бўлишга ҳаракат қиламан. Уларнинг қизиқишини ошириш учун дарсларда ноанъанавий усуллар, кўргазмалар, тарқатма материал ҳамда қизиқарли ўйинлардан кенг фойдаланаман.
Мактабимизда ёш ўқитувчилар кўп. Биз "устоз-шогирд" анъанасига мувофиқ тажрибали устозларнинг дарсларини кўп кузатамиз, таҳлил қиламиз. Семинарлар ташкил этилган мактабларда бўлиб, ҳамкасбларнинг дарсларини ўрганамиз, хулосалар чиқарамиз. Бундан ташқари, ота-оналар билан ҳамкорликка ҳам алоҳида эътибор қаратаман.
Мен дарс бераётган 2- "Г" синфида 30 нафар ўқувчи бўлиб, машғулотлар рус тилида олиб борилади. Ўқувчиларим рус тилини севиб ўрганадилар, 2-синфданоқ рус тилида мулоқот қилишга кўникканлар.
Мактабда "Выразительное чтение" тўгарагини бошқараман. Района Воҳидова, Аҳмадбек Кимсанбоев, Мумтозбегим Маматкаримова каби ўқувчилар тўгаракнинг фаол аъзолари ҳисобланади.
"Хотира машқи", "Сўз ўрнини топ" каби ўйинлардан фойдаланиш дарсларни самарали бўлишига ёрдам беряпти. Айни дамда ўқитувчи, ўқувчилардан гуруҳлар тузиб, "Ўрганамиз, ижод этамиз. Изланамиз, таҳлил қиламиз" шиори остида ижодкор ва истеъдодларни аниқлаш бўйича тадбирлар ўтказяпмиз.
Наиля НУРМАМЕДОВА
Ўқувчиларни касб-ҳунарга қизиқтириш муҳимдир
Мен дарс бераётган 4-синфда 33 нафар ўқувчи таҳсил олади. Ўқувчиларим менга жуда ўрганишган, уларнинг ота-оналари билан ҳам яқин ҳамкорлик йўлга қўйилган.
Ота-оналар билан ҳамкорлик яхши йўлга қўйилса, мақсадга эришиш осонроқ бўлишини тажрибамда кўп бор кузатдим. Ўқувчиларнинг руҳиятини ўрганиш, уларга ўқитишнинг меъёри ва талаблари асосида ёндошиш кутилган натижани бериши аниқ.
Сифатли таълим оила билан мактабни мустаҳкам боғлайди. Синфимдаги ўқувчиларнинг кўпчилиги туманнинг "Пахтачи", "Деҳқончек", "Дардоқ", "Ҳуррият", "Бўрилик", "Бирлашган" маҳаллаларидан қатнаб ўқишади. Таълим бериш, ҳамкорлик борасидаги ишларим ота-оналар томонидан эътироф этилаётганидан ҳурсандман.
Ўқувчи энг аввал саводхон ва чиройли ёзишни ўрганиши керак. Тўғри ва чиройли ёзув инсоннинг қандай шахс эканлигидан далолат беради. Шунинг учун ҳам дастлаб ўқувчиларни хатосиз ёзишга, ҳарфларни ёзув қоидаларига риоя этган ҳолда ифодалашларига эътибор бераман. Синфимдаги 90 фоиз ўқувчи чиройли ёзишга ўрганган. Акбаржон Шукруллаев, Сарвиноз Иброҳимова, Муслима Бахтиёрова, Мубина Абдуқаҳҳорова каби ўқувчилар фақат аъло баҳоларга ўқимоқда.
Ўқувчиларни кичик ёшидан касб-ҳунарга қизиқишларини ошириш муҳимдир. Шу боис ҳам "Ким бўлсам экан?", "Мен ёқтирган касб" мавзуларида иншолар ёздираман. Меҳнатга, меҳнатсеварликка ўргатиш, айниқса, ўқувчиларда тадбиркорлик хусусида дастлабки тушунчаларни шакллантириш, касблар ҳақида тасаввур уйғотиш мақсадида шаҳримизнинг атоқли кишилари, меҳнат фахрийлари билан давра суҳбатлари ташкил қиламиз. Бу каби тадбирлар ўқувчилар дунёқарашини кенгайтириш билан бир қаторда қалбида касб-ҳунарга бўлган қизиқишнинг ошишига ҳам ёрдам беради.
Одинахон МАШРАПОВА
Истеъдод - кичик ёшдан кашф этилади
Ўқувчининг пухта билим олиши, аниқ мақсадлар сари дадил интиладиган, соғлом ва зукко бўлиши кўп жиҳатдан мактабдаги муҳитга, ўқитувчининг эътибор ва маҳоратига боғлиқ. Ўқитувчининг ҳар бир ҳаракати, сўзи ўқувчи назаридан четда қолмайди. Шунинг учун ҳам ўқитувчи кучли билим ва маҳорат соҳиби бўлиши зарур. Машғулотлар давомида ўқувчининг тасаввурини бойитиш, равон сўзлашга, эркин фикрлашга ўргатиш - дарсларнинг асосий шартлари ҳисобланади. Бунинг учун дарсларда янги педагогик технологиялар, илғор иш услубларидан фойдаланиш ижобий самара беради.
Биринчи синф ўқувчиси ҳар бир сабоқни тез илғайди, кўп ўрганишга ҳаракат қилади. Ўртоқлари диққатини ўзига қаратишга, билимдонлигини намоён қилишга интилади. Масалан, мен машғулотда "Қиш" мавзусида мақол айтаман, одатда ўқувчилар мавзуга доир шеър, топишмоқ ва мақоллар билан мунозарани давом эттиришади.
Кимдир дарров расм ишлашга, яна кимдир қиш фасли ҳақида кичик матн тузишга киришади.
Мактабимиз шаҳарнинг автомобиллар серқатнов йўналишига яқин жойда бўлгани учун дарслар якунида йўл қоидалари, светофорга қараб ҳаракатланиш, йўлнинг ўтиш чизиғидан юриш зарурлиги ҳақида тушунчалар бераман.
Ҳар бир фаслнинг ўзига хос таровати, байрамлари бор. "Меҳржон" - кузда боғ ва далада ҳосилнинг йиғиб-териб олиниши билан боғлиқ байрам бўлса, Янги йил - Қорбобо ва Қорқиз эртак қаҳрамонларининг ажойиб саргузаштларига ҳамроҳ бўладиган байрамдир. Бу байрамларни болажонларимиз орзиқиб кутадилар. Мактабда байрамлар арафасида ташкил этиладиган ўқувчиларнинг ўзлари тайёрланган ижодий ишлардан иборат кўргазмалари ҳам ўқувчиларнинг ижодий салоҳиятини юксалтиришга ёрдам беради.
Маҳбубахон ИБРАГИМОВА
Дарс - ўйинлар фикрлашга ундайди
Мактабимизда "Устоз-шогирд" анъанаси яхши йўлга қўйилган. Мактабдаги ёши улуғ, тажрибали устозлардан касб сирларини ўрганишга интиламан. 35 нафар ўқувчидан иборат мен дарс бераётган 2-синфда ҳар бир дарс ўйинлар, мусобақаларга таянган ҳолда ташкил этилади, чунки бундай ўйин дарслар ўқувчиларни зериктирмайди, ўйлашга, фикрлашга ундайди.
Қуйи синфдан бошлаб ўқувчилар нутқининг ифодали бўлиши учун кўпроқ диктант ёздираман. Матндаги айтилиши ва ёзилиши қийин сўзларни доскага ёзиб, маъносини тушунтираман. Диктант матнлари қўлланмасидангина эмас, болалар ёшига мос адабиётлардан ҳам диктант учун парчалар танлайман. Бу эса ўқувчиларнинг қийин сўзлар талаффузи ва маъносини осон ўзлаштиришларида ёрдам беради. Мусобақа, танлов, топқирлар баҳсига асосланган дарслар ўқувчилар билимини синовдан ўтказишга, билим олишдаги узилишлар, камчиликларни вақтида илғашга, тузатишга имкон беради.
Тўплаган тажриба, кузатишларим натижаси ўлароқ, "Дидактик ўйинларнинг дарслардаги мазмуни ва улардан фойдаланиш методикаси" мавзусидаги мақолам оммавий ахборот воситаларида чоп этилди.
Синфимдаги ҳуснихати чиройли ўқувчиларимни ўртача ёзадиганларга, ўқиш тезлиги пастларни равон мутолаа қиладиганларга, математикадан қобилияти яхшиларни ҳисобда қийналадиганларга, камгап, билганларини ҳам сўзлашга тортинадиганларни илғор, ташаббускор ўқувчилар билан бирга ўтқазаман. Самара тезда кўзга ташланади. Болаларнинг ўзаро ёрдамлашиши, рақобатлашиши сабаб қийин ўзлаштирувчи ўқувчилар ҳам яхши ўқийдиганлар сафидан жой олди.
Марҳабо FОФУРОВА
Билим, маҳорат, тажриба - фаолиятимизнинг асосий мезонлари
Бугунги кунда таълим-тарбия жараёнида ёшларнинг билим, одоб, урф-одат, маданият ва меҳнат кўникмаларини ўзлаштиришлари, уларнинг салоҳият ва дунёқарашининг шаклланишида педагог шахси, унинг касбий маҳорати муҳим аҳамият касб этади.
Ёшларга давр талабидан келиб чиқадиган билим бериш, уларда зарур сифатларни шакллантириш педагогнинг биринчи галдаги вазифасидир.
Қорасув шаҳридаги ўзига хос анъаналарга эга 1-умумтаълим мактабида айни пайтда 1 минг 895 нафар ўқувчи таҳсил олмоқда.
Бошланғич синфларнинг 8 тасида машғулотлар рус тилида олиб борилади. Мен дарс бераётган 1-"Г" синфида 31 нафар ўқувчи бор. Ўқитувчи ўқувчининг қалбига сифатли таълим-тарбия бериши билан муҳрланади. Мактабга илк бор қадам қўйган ўқувчи мактаб ҳаётига, янги жамоага аста-секин мослашади. Унинг табиатини ўрганиш, сабоқларга қизиқтириш, мактаб қоидаларига одатлантириш бошланғич синф ўқитувчиси учун осон кечмайди. Ўқитувчи бор билим, маҳоратини болада мустақил сифатларни шакллантиришга қаратади. Йиллар давомида янги тажрибалар юзага келади, педагогик технологияларнинг янги қирралари кашф этилади.
Мен турли йиллар давомида "Йил аёли", "Ўқитувчи яратган мўъжиза" танловларида иштирок этиб, совринли ўринларни эгалладим. Умуман, танловлар касбий маҳорат ва малакамнинг ошишида муҳим аҳамият касб этди. "Маҳорат мактаби" йўналишида олиб борган тренерлик фаолиятимнинг рағбатлантирилиши тажриба, билимларимни чархлади, менга куч ва шижоат берди.
Ёш авлод таълим-тарбиясига, айниқса, уларнинг пухта билим олишига алоҳида эътибор қаратилаётган бугунги кунда ўқитувчи янада масъулият билан ишлаши, ўқувчиларга халқаро андозалар талаблари асосида билим бериш учун билим ва маҳоратини мунтазам ошириб бориши лозим.
Мақсадпошшо ЎРИНБОЕВА
Ота-оналар билан ҳамкорлик яхши самара беради
Бошланғич синф ўқувчисини ёш ниҳолларга қиёслаш мумкин. Уни жисмонан соғлом ва баркамол вояга етишига алоҳида эътибор қаратиш керак. Ўқувчиларнинг саводхон бўлиши, ёзувда, ўқишда, нутқининг равон бўлишида биринчи синфда олган сабоқлари жуда муҳим. Айниқса, она тилидан равон ва ифодали сўзлаш, сўзларни тўғри ифодалай олишга ўргатиш анча машаққатли жараён.
Дарсларимда қўшимчаларни тўғри қўлланилишининг содда ва осон усулларини ўргатишга алоҳида эътибор қаратаман. Кичик ёшидан бошлаб ўқувчиларни ижодга ундаш, уларни мустақил фикрлашга йўналтириш катта аҳамият касб этади. Ўқувчиларнинг интеллектуал ривожланиши, юксак орзулар қилиши ва уларни амалга оширишга қодир бўлишлари учун уларда ижодкорлик қобилиятини бойитиш керак. Ижодкорлик ўқувчини мустақил фикрлашга ўргатадиган муҳим омиллардан биридир. Ўқиш, она тили дарсларида ўқувчиларни ижодга йўналтиришнинг йўллари жуда кўп. Болаларни эртак қаҳрамонларининг характерларини ўзлаштиришга, таниш эртак сюжети асосида янги эртак яратишга, хотира билан боғлиқ сўзлар ва ҳодисаларни эслашга, синфда ҳикоячи ролини бажаришга, ўйлаб топган нарсасини айтиб беришга одатлантириш ижобий натижалар беради.
Уйга берилган топшириқни бажаришда биринчи синф ўқувчисига ота-онанинг ёрдами ниҳоятда зарур. Фарзандига кўмаклашаётган ота-она масъулиятни ҳис қилади, фарзандининг олаётган билимидан хабардор бўлади. Ўқитувчи билан яқин мулоқотда бўлади. Боланинг тафаккур ва дунёқараши шаклланиб келаётган бошланғич синф даврида ўқитувчи маҳорати, қолаверса, ўқитувчи ва ота-она ҳамкорлиги ўқувчига кўзланган таълим-тарбия беришда муҳим роль ўйнайди.
