Ёшларга эътибор

Андижон давлат педагогика институти Талабалар турар-жойи ҳудудида вилоят ҳокими ташаббуси билан институт ҳамда Андижон шаҳридаги "Ҳарир тола" масъулияти чекланган жамияти ҳамкорлигида "Талабалар" тикувчилик корхонаси ишга туширилди.

Мутасаддилар, талабалар, кенг жамоатчилик вакиллари иштирокида корхона очилишига бағишланганган тадбирда вилоят ҳокими Шуҳратбек Абдураҳмонов сўз олиб, талабаларни янги ўқув йили билан муборакбод этди, Президентимиз ташаббуси билан талаба ёшларнинг ўқиши, яшаши учун кенг имкониятлар яратиб берилаётганлигини таъкидлади.

Бугунги кунда институтнинг кундузги ва кечки бўлимларида 19 та таълим йўналиши бўйича 3 минг 400 нафардан зиёд талаба таҳсил олади. Институт тасарруфидаги талабалар тураржойи ҳудудида ташкил этилган  янги корхона талаба ёшларга ҳунар ўрганиш билан бирга, қўшимча даромад топиш имконини беради.

- Корхонада талаба ёшларимиз дарсдан бўш вақтларида ҳунар ўрганишлари,   шунингдек, ишлаб ўзларига қўшимча даромад топишлари мумкин, - дейди Андижон давлат педагогика институти ректори Бахтиёржон Расулов. - Биринчи босқичда ишлаш иштиёқи бўлган 120 нафар талаба қизнинг бандлиги таъминланган бўлса, келгусида корхона фаолиятини ривожлантириш, қўшимча иш ўринлари яратиш ҳисобига яна 200 нафар талабанинг ишлаши, доимий даромад топиши учун имкон яратилади.

Тадбирда қатнашган талабалар яратиб берилган имкониятдан, замонавий, шинам тикувчилик корхонаси ташкил этилганилигидан беҳад мамнун эканликларини изҳор этди.

- Ётоқхонамиз ҳудудида тикувчилик корхонаси ташкил этилганидан ниҳоятда   хурсандмиз, - дейди Мактабгача таълим йўналиши 1- босқич талабаси Шалола Назирова. - Мен асли Фарғона вилоятиданман. Энди институтда ўқиш билан бирга, дарсдан бўш   вақтларимда ишлаш, қўшимча даромад топиш имконига ҳам эга бўлдим. Бунинг учун биз ёшларга кенг имкониятлар яратиб бераётган Президентимизга, вилоят ҳокимига, институтимиз раҳбариятига барча талабалар номидан раҳмат айтаман.

Вилоят ҳокими тикувчилик корхонасида иш бошлаган талаба-қизлар билан суҳбатлашди, уларнинг таклиф, фикр-мулоҳазаларини эшитди. Мулоқот давомида тўлов-контракт асосида талабаликка қабул қилинган 3 нафар талаба-қизнинг контракт пули шу жойнинг ўзида тўлаб берилди.

Фурқатбек нодирбеков,

институт Матбуот котиби.

Буюк ва муқаддас Ўзбекистонда

Ҳумо қушнинг баланд учмоғи азиз!

Мозий қатларидан асрий орзулар

Юксалиб, самони қучмоғи азиз.

Ватан дея урган ҳар бир юракнинг

Оҳидан яралган титроғи азиз.

Шонли Мустақиллик солномасида

Озод йиллар тизган саноғи азиз.

Ватаннинг дардию чеккан заҳмати,

Бағрида ҳар сиқим тупроғи азиз.

Азиз, барчасидан оби раҳмати,

Истиқлоли азиз, байроғи азиз.

Ҳурлик карвонида одимлар шаҳдам,

Танлаган нурафшон ўз роҳи азиз.

Халқ ила Ватаннинг чин ишонч билан

Сизу бизга тиккан нигоҳи азиз.

Хуршида ВАҲОБЖОН қизи

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси

аъзоси, шоира.

Андижон шаҳридаги З.М.Бобур номли вилоят ахборот-кутубхона марказида мамлакатимиз мустақиллигининг ўттиз бир йиллик байрамига бағишланиб, "Янги Ўзбекистонда эл азиз, инсон азиз!" шиори остида ўтказилган "Энг улуғ, энг азиз" танлови вилоят  босқичи ғолибларини тақдирлашга бағишланган тадбир бўлиб ўтди.

Тадбир очилишида сўз олган вилоят ахборот ва оммавий коммуникациялар бошқармаси бошлиғи Зоҳиджон Тожибоев,  Ўзбекистон Журналистлари уюшмаси вилоят бўлими раиси Махпурахон Артиқова ва бошқалар томонидан мамлакатимизда мустақиллик йилларида эришилган улкан ютуқлар, бунёдкорлик ишлари, халқимиз маънавиятини юксалтиришга ижод аҳлининг қўшаётган беқиёс ҳиссаси, юртимизда ижодкорларнинг самарали ижод қилишлари учун яратилаётган кенг имкониятлар, уларни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантиришда мазкур танлов муҳим аҳамият касб этаётганлиги алоҳида таъкидланди.

Ижодий танловда 21 нафар шоир ва ёзувчининг 30 дан ортиқ китоби ва бошқа ижодий ишлари, 28 та босма ва электрон оммавий ахборот воситалари вакилларининг 240 га яқин мақола, кўрсатув ва   бошқа ижодий материаллари, интернет-журналистикаси вакилларининг 50 дан ортиқ, шунингдек, 20 га яқин мусаввир, халқ амалий санъати вакиллари, фотограф ва дизайнерларнинг 150 дан ортиқ ижодий ишлари кўриб чиқилди.

Тадбирда қатнашчиларнинг ижод намуналари кўргазмаси намойиш этилди. Уларда истиқлол халқимиз учун улуғ неъмат эканлигини, мустақиллик йилларида юртимизда, хусусан, вилоятимизда қўлга киритилаётган улкан ютуқларнинг мазмун-моҳиятини, бунёдкорлик ишларини, бой тарихимиз, халқимизнинг урф-одатлари, миллий қадриятлари иштирокчиларнинг бадиий асарлари, босма ва электрон оммавий ахборот воситаларининг журналистик ижод намуналари, фотография, дизайнерлик ишлари ҳамда тасвирий санъат асарлари орқали кўрсатиб берилди.

Танловнинг якуний натижаларига кўра, адабиёт йўналиши бўйича Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси аъзоси Фарид Усмон, телерадио йўналиши  бўйича Ўзбекистон   телерадиокомпанияси вилоят мухбири Иброҳимжон Зуфаров, босма оммавий ахборот воситалари таҳририятлари, журналистларнинг ижодий ишлари йўналиши бўйича "Андижоннома" газетаси таҳририяти, интернет журналистикаси бўйича Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги вилоят мухбири Фахриддин Ибайдуллаев, тасвирий санъат, фото ва дизайн йўналиши бўйича дизайнер Марибжон Рўзибоев ҳамда мусаввир Азизбек Жабборов тақдим этган асар ва ижодий ишлари билан ғолибликни қўлга киритди.

- Мамлакатимиз мустақиллиги, юртимизда амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари, халқимиз маънавиятидаги юксалишлар кенг ёритилган ижодий ишларим билан қатнашдим, - дейди танловнинг телерадио йўналиши  ғолиби Иброҳимжон Зуфаров. - Ижодий ишларим эътироф этилиб, ғолиб бўлганлигимдан беҳад хурсандман. Бу менга куч ва илҳом бағишлайди, келгусида янада фаол ишлашга ундайди.

Якунда барча йўналишлар бўйича ғолиб ва совриндорларга диплом ҳамда эсдалик     совғалар топширилди.

Нигора САЙДАЛИЕВА.

Шифобахш неъмат

Ҳар бир инсон ўз организмини турли мева ва сабзавотларнинг шарбатлари ёрдамида тозалаб туриши керак. Лекин қандай шарбатни кўпроқ истеъмол қилиш ҳақида фикрлар турлича.

Жаҳонга машҳур "Marie Claire" журнали мутахасислари ўтказган тадқиқотларга кўра, турли-туман маҳсулотлар орасида тарвуз энг фойдали эканлиги аниқланди. Тадқиқотчилар тарвузнинг қуйидаги жиҳатларини алоҳида таъкидлаб ўтдилар:

1. Агар тарвуз кундалик рационга киритилса, вазнни самаралироқ назорат қилиш ва тери остидаги ёғларни камайтириш мумкин. Тарвуз организмдан холестеринни чиқариб ташлайди. Демак, юрак касалликларнинг олдини олишда ҳам ёрдам беради.

2. Мева шарбатларини кўп миқдорда истеъмол қилиш аллергияни қўзғатиши мумкин. Узоқ вақт амал қилинадиган шарбатли пархез ошқозон билан боғлиқ муаммоларни, ҳатто диабетни келтириб чиқариши мумкин. Лекин тарвуз, умуман, аллергияни   қўзғатмайди, уни чекланмаган миқдорда истеъмол қилиш мумкин.

3. Магний моддаси антидепрессант ҳисобланади, у тарвузда кўп миқдорда мавжуд. Асабларни тинчлантириб, уйқуни йўлга қўйиш ва диққат-эътиборни жамлаш учун керакли гормонларни ишлаб чиқади.

4. Тарвуз фолий кислотасига бой бўлиб, у ҳужайраларнинг бўлиниш жараёнида бевосита қатнашади ва оқсилларнинг ишлаб чиқарилишини тартибга солади. Шу боис тарвуз мушак массаси ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади.

5. Тарвуз таркибидаги L-цитруллин аминокислотаси мушаклардаги зўриқишни бартараф этишда ёрдам беради. Кучли жисмоний ҳаракат пайтидаги оғриқ мушакларда сут кислотасининг тўпланиши туфайли пайдо бўлади. L-цитруллин уни организмдан тезроқ чиқиб кетишига кўмаклашади ва оғриқни енгиллаштиради ҳамда киши учун зарур бўлган кучни тиклаш учун зарур бўлган вақтни камайтиради.

Тайёрловчи Минурахон БОЗОРОВА, шифокор.

Буни билиб Қўйинг!

Музқаймоқни хуш кўрмайдиган боланинг ўзи бўлмаса керак. Баъзи ота-оналар болалари шамоллаб қолмаслиги ва тишлари оғримаслиги учун музқаймоқ бермайдилар. Музқаймоқни аёллар ҳам қоматлари бузилишидан қўрқиб кам истеъмол қиладилар. Аммо врачларнинг таъкидлашларича, музқаймоқнинг зарарли эканлиги уйдирма экан. Музқаймоқ томоққа ва тишларга зарар етказмайди.

Музқаймоқ соғлом одам учун фойдали

Кексаю ёш бирдек музқаймоқни хуш кўришлари бежиз эмас. Чунки, музқаймоқ тайёрлаш учун ишлатиладиган сут маҳсулотлари таркибида асаб тизимини тинчлантирувчи, кайфиятни кўтарувчи ва уйқусизликка барҳам берувчи табиий транквилизаторсимон моддалар мавжудлиги аниқланган.

Сиз музқаймоқни тонналаб есангизгина семириб кетасиз. Бундан ташқари, парҳездагилар ва семиришдан азият чекаётганлар учун музқаймоқ тақиқланган эмас. Асосийси уни муқобиллаштирилган озуқангизнинг бир қисмига айлантириш кифоя. Масалан, музқаймоқ егингиз келса, бугунги қатиқдан воз кечинг. Музқаймоқ эса фойдали, жуда! Унда тўлиқ оқсиллар, суягимиз учун керакли кальций, мускул ва тўқималаримиз учун зарур фосфор, кўплаб витаминлар, жумладан, инфекциялар билан курашда иммунитет оширувчи А витамин бор.

Шундай музқаймоқлар борки, уларнинг таркибида ёғ умуман йўқ. қолаверса, ҳар бир музқаймоқ ўрамида унинг таркиби ва калориялари кўрсатилиши шарт. Бу албатта, парҳез назоратини енгиллаштиради.

Тан олиш керак, ҳамма ишлаб чиқарувчилар ҳам музқаймоқ сифати ҳақида қайғуравермайдилар. Кўпинча углеводлар ортиқча бўлади (ванил ва шакар ҳисобига), маргарин ҳам қўшишлари мумкин (юқорироқ ҳароратда музқаймоқ шаклини йўқотмаслиги учун) ва бошқалар. Айнан шулар семиришга сабаб бўлади. Демак, ширинлик кўп қўшилган музқаймоқни ҳаддан ортиқ емасангиз, ҳеч қандай семиришга олиб келмайди.

"Энг маззали ва сифатли маҳсулот сутдан эмас қаймоқдан қилинади..."

Мазасидан музқаймоқ сутдан ёки қаймоқдан қилинганини ажратиб бўлмайди. Айнан сут ҳар қандай музқаймоқнинг асоси ҳисобланади. Ишлаб чиқарувчининг вазифаси керакли ёғлиликдаги маҳсулотни тайёрлаш. Масалан, пломбир 12-15% ёғликка эга бўлиши керак. Бунга эришиш учун турли ёғ манбалари - қаймоқ, сариёғ, сувсизлантирилган сут ёғидан фойдаланадилар. Сифатли музқаймоқ - стандарт талабларига жавоб берадиган музқаймоқ саналади. Масалан, "Сутли музқаймоқ, пломбир, қаймоқли. Умумий техник шартлари"да ёзилишича, бу турдаги музқаймоқларда ўсимлик ёғи бўлиши мумкин эмас.

Демак, музқаймоқ тайёрлаш технологиясига амал қилинса, бас.

"Музқаймоқ ширин бўлиши керак..."

Дунёда аллақачон саримсоқ, гўшт ва ҳатто саккизоёқ сиёҳи таъмли музқаймоқлар сотилмоқда. Биз музқаймоқ ширин десеертлигига кўникиб қолган бўлсак-да, унинг сифатига у қадар эътибор бермаймиз. Бу эса сифатсиз музқаймоқлар кўпайишига сабаб бўлмоқда. Аслида ишлаб чиқарувчи ўз маҳсулотини "Ўздавстандарт"да тасдиқлатиб, ҳужжатларда сифат стандартлари кўрсатилса, бу маҳсулот ҳақиқий музқаймоқ ҳисобланади.

"Уч ёшгача бўлган болалар ейиши мумкин эмас..."

Агар болангиз сиз берган ҳар қандай овқатни енгил ҳазм қилса, бунда ҳеч қандай муаммо йўқ. Аммо бир томони бор: 6 ёшгача бўлган болалар иммунитети жуда куч билан ишлайди ва совуқ унга зарар келтириши мумкин. Шунинг учун болаларга эриган музқаймоқ бериш мақсадга мувофиқ. Унга мураббо ёки шунга ўхшаш бирор нарса қўшиб берилса, янада яхши. Албатта, бу гапларнинг ҳаммаси табиий музқаймоққа тааллуқли.

"Музқаймоқ кареисга олиб келади..."

Кўпинча музқаймоқ еганларида ёқимсиз ҳис туядиганлар шундай ўйлашади. Аслида бу одамнинг тишларида муаммо борлигини кўрсатади. Музқаймоқ бошқа муаммо келтириб чиқариши мумкин - агар иссиқ овқат, чой ёки кофедан кейин дарҳол музқаймоқ ейилса, тиш эмалида дарзлар пайдо бўлади. Музқаймоқ кариес келтириб чиқариш эҳтимоли эса, жуда кам, чунки у дарҳол ютилади, оғизда кўп турмайди. Бу жиҳатдан конфетлар зарарлироқ, улар узоқ сўрилади ва тишларга ёпишади ва кариесга олиб келиши мумкин.

Хулоса

Ҳамма нарсада меъёрга риоя қилиш керак. Баъзи бир қоидаларга риоя қилган ҳолда иссиқ кунда жонимизга оро кирадиган бу ширинликдан ўзингизни ва фарзандларингизни маҳрум этманг-да уни меъёр билан истеъмол қилиб боринг.

Интенет манбаалари асосида УМИДА тайёрлади.

ҲуҚуҚшунос минбари

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 1120-моддасига асосан, Фуқаронинг ўзига тегишли мол-мулкни ёки бу мол-мулкка нисбатан ҳуқуқини вафот этган тақдирда тасарруф этиш хусусидаги хоҳиш-иродаси васият деб эътироф қилинади.

Васиятнома шахсан тузилиши лозим. Васиятноманинг вакил орқали тузилишига йўл қўйилмайди.

...Мерос қолдирувчи васиятнома тузилганидан кейин уни истаган пайтда бекор қилиш ва ўзгартириш борасида эркин бўлиб, бунда бекор қилиш ёки ўзгартириш сабабларини кўрсатишга мажбур эмас.

Мазкур Кодекснинг1122-моддасида васият қилувчи васиятномада кўрсатилган меросхўр мерос очилгунга қадар вафот этиши, меросни қабул қилмаслиги ёхуд ундан воз кечиши ёки нолойиқ меросхўр сифатида ушбу Фуқаролик Кодексининг 1119-моддасида назарда тутилган тартибда мерос олишдан четлаштирилиши эҳтимолини, шунингдек, васиятнома бўйича меросхўр мерос қолдирувчининг қонуний шартларини бажармаслиги эҳтимолини назарда тутган ҳолда бошқа меросхўрни (ворисдан кейинги ворисни) тайинлаши мумкин.

Ёзма шаклдаги васиятнома васият қилувчининг ўз қўли билан имзоланиши лозим.

Фуқаролик Кодексининг 1127-моддасида васиятномани бекор қилиш ва ўзгартириш тартиблари белгиланган. Унга кўра, васият қилувчи исталган  вақтда ўз васиятномасини тўлалигича бекор қилишга ёхуд унда мавжуд бўлган айрим васият фармойишларини янги васиятнома тузиш орқали бекор қилишга, ўзгартиришга ёки тўлдиришга ҳақли.

Васиятнома васият қилувчи томонидан ёки васият қилувчининг ёзма фармойишига биноан нотариус ёхуд бошқа мансабдор шахслар томонидан унинг барча нусхаларини йўқ қилиб ташлаш йўли билан бекор қилиниши мумкин.

Васиятнома ҳақиқий эмас, деб топилиши мумкин. Фуқаролик Кодексининг 1130- моддасида тегишли шаклда тузилмаган васиятнома ҳақиқий эмас, деб топилиши, шунингдек, васиятноманинг ҳақиқий эмаслиги ушбу Кодекснинг битимлар ҳақиқий эмаслиги тўғрисидаги қоидаларига ҳам асосланади, деб белгилаб қўйилган.

Васиятноманинг ҳақиқий эмас деб топилишидан мулкий оқибатларга эга бўладиган шахснинг даъвоси бўйича васиятнома уни тузиш, имзолаш ва тасдиқлашнинг ушбу Кодексда белгиланган тартиби бузилиши натижасида ҳақиқий эмас, деб топилиши мумкин.

Васиятнома ҳақиқий эмас, деб топилган тақдирда, ушбу васиятномага биноан меросдан маҳрум бўлган меросхўр умумий асосларда мерос олиш ҳуқуқига эга бўлади.

Шаходат ҚОДИРОВА,

Андижон шаҳрида хусусий амалиёт билан шуғулланувчи нотариус.

    Мустақиллик шарофати билан юртимизнинг барча қишлоқ ва шаҳарлари қиёфаси кундан кунга гўзаллашиб бормоқда. Бунёд этилаётган янги-янги бинолар, обод бўлаётган кўчалар озод ва обод юртимизнинг кўркига кўрк қўшмоқда.

Юртдошларимиз эса бугунги тинч ва осойишта, тўкин ва фаровон ҳаётимизга шукроналар келтириб, Ватан равнақи, халқимиз турмуш фаровонлиги юксалтириш йўлида астойдил меҳнат қилмоқдалар.

Аллоҳ таоло ўз каломида марҳамат қилади: "Роббингиз томонидан берилган неъматларга шукр келтирсангиз, албатта, сизга зиёда қилурман. Агар куфр келтирсангиз, албатта, азобим шиддатлидир" ("Иброҳим" сураси, 7-оят). Яна бир ояти каримада эса "Имон келтирган ва солиҳ амал қилган зотлар эса, билиб қўйсинларки, албатта, Биз яхши амал қилган кишининг мукофотини зое қилмасмиз" ("Қахф" сураси) деб бандаларни имонга ва солиҳ амалларни бажаришга чақиради.

Дарҳақиқат, ҳар бир инсон икки дунё саодатига эришиш йўлида Аллоҳ таоло буюрган ва У рози бўладиган амалларни бажаришга ҳаракат қилиб яшамоғи, жамият равнақи, умуминсоният манфаати йўлида холис ва сидқидилдан хизмат қилмоғи, ўз зиммасидаги вазифаларни бекаму кўст адо этмоғи лозимдир. Шукрки, бугунги кунда юртимизда тинчлик-осойишталик, фаровонлик ҳукм сурмоқда. Фуқароларимиз эса ана шу неъматларга шукроналик билан умр кечирмоқдалар. Айниқса, халқимизнинг энг улуғ, энг азиз байрами Истиқлолни, яъни мамлакатимиз Мустақиллигининг қутлуғ ўттиз бир йиллик тўйини кўтаринки кайфият, тинчлик-хотиржамликда нишонлаётганлигимиз учун Яратганга беҳад шукроналар айтамиз.

Ушбу муборак байрам арафасида "Кеча ким эдигу бугун ким бўлдик?" деган саволни ўзимизга берсак, ана шу шукроналик неъматини янада теранроқ англаймиз. Сир эмас, бундан бир неча ўн йиллар аввал, эмин-эркин намоз ўқиш, ибодат қилиш учун жуда катта тўсиқлар бўлган, ҳаж зиёрати ҳақида эса, очиғи, фақат орзулар қилардик. Бундай мартабага бутун мамлакатимиздан фақат саноқли кишиларгина мушарраф бўлар эдилар. Бугун-чи? Бугун намоз ўқиш учун барча шарт-шароитларга эга масжидларимиз ишлаб турибди, ибодат қилишимиз учун ҳеч қандай тўсиқ, тазйиқ йўқ. Ҳар йили минглаб юртдошларимиз улуғ ҳаж зиёратини адо этмоқдалар. Бундай эркинликка беадад шукрлар қилишимиз керак.

 Аллоҳ таолога беадад шукроналар бўлсинки, бугун    тинчлик ва осойишталик неъмати соясида, ҳаётимиз осуда кечмоқда. Юртимизда ана шу улуғ неъматнинг бардавом бўлиши бежиз эмас, албатта, Чунки меҳнаткаш халқимиз томонидан ўлкамизнинг ҳар бир гўшасида хайрли ва савобли ишлар олиб борилмоқда, одамларимизнинг дилидан, тилидан шукроналик тушмайди.   Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.): "Инсонларнинг яхшиси - инсонларга манфаати кўпроқ етадиганларидир" деб марҳамат қилганлар. Демак, одамларга, жамиятимизга, юртимизга имкон қадар манфаат етказайлик, зотан, шу орқали Аллоҳнинг марҳаматига мушарраф бўлайлик. Халқимиз учун улуғ ва бебаҳо неъмат - Истиқлолимиз абадий бўлсин. Юртимиз Мустақиллигининг ўттиз бир йиллик байрами барчаларимизга муборак бўлсин.

Салимжон ШОКИРОВ,

Андижон шаҳридаги "Хонақо" жомеъ масжиди имоми.

Мутахассис фикри

Адабиёт, аввало, инсонни тарбиялайди, тафаккурини бойитади.  Қайсидир олимлар адабиётни образлар тизими,  ҳис-туйғулар намойиши, деб ҳисоблайди. Лекин инсоннинг ҳис-туйғулари доим ҳам уни тўғри йўлга бошлайвермайди. Минг афсуски, бадиий асарларда баён этилган ҳато фикрлар эса ўқувчининг тарбиясига, маънавиятига салбий таъсир кўрсатади.

Шу маънода алоҳида таъкидлашни истар эдимки, биз адабиёт фанини ўқувчи ёшларга тарбия асоси сифатида ўргатмасак, ўз қўлимиз билан уларнинг тарбияси, маънавияти ва дунёқарашининг тўғри шаклланишини издан чиқаришимиз мумкин.  Бугун шиддат билан ривожланаётган, турли ғоялар кураши авж олган бир даврда ўқувчиларда энг аввало ўзликни англашни, яқинларини, юртини севишни, мустақил фикрлаш, яхши-ёмонни ажрата олишни ўргатишимиз муҳимдир. Қолаверса, мустақилликни асраб-авайлайдиган, истиқлол ғояларига, миллий қадриятларимизга садоқатли ёшларни тарбиялаш, айниқса, биз зиёлиларнинг биринчи галдаги вазифамиздир.

Қачонки, ёшларимизда ана шу фазилатларни тарбияласак, уларга  "сабрлилик", "шукуроналик", "олийжаноблик", "бағрикенглик" сингари вакциналарни бера олсак, билимли, ўқмишли бўлса, улар ҳеч қачон ёт, бузғунчи ғояларга эргашмайди. Ёшларимизни ана шу фазилатлар руҳида тарбиялашда адабиётдан, хусусан, тасаввуф адабиётидан кенг фойдаланиш самарали натижалар беради.

Тасаввуф адабиёти номоёндалари асарларидаги ҳикматлар, ибратли воқеа-ҳодисалар уларнинг дунёқарашига тез ва ижобий таъсир кўрсатади.  Энг асосийси, тасаввуф адабиётига оид асарларда ҳар қандай муаммога ечимлар, уларни хал этиш юзасидан фикр-мулоҳазалар баён этилади. Масалан, Навоийнинг ана шу йўналишдаги асарларида шаҳзодаларнинг бирлашиши, бир-бири билан аҳил, иттифоқ бўлишлари ҳақида фикрлар билдирилган. Ҳудди шу каби бошқа асарларда ҳам турли даврларнинг муаммоларига ечимлар баён этилади.

Айниқса, бугунги таҳликали даврда турли норасмий,  экстремистик диний оқимлар ғоялари хуружидан ёшларимизни асрашимиз керак. Дарсларда ўқувчига осон етиб борадиган дунёвий, диний ҳикматлар баён этилган асарлардан фойдаланиш ижобий самара беради. Жумладан, мен ҳам дарсларимда  шаҳрихонлик ижодкор Равшанбек Қосимжон ўғлининг ҳикматли асарларидан фойдаланаман. Асарлардаги эзгу ғояларни  тушунтиришга ҳаракат қиламан.

Ҳозирга қадар 4 та китоби нашр этилган Равшанбек Қосимжон ўғлининг тарбиявий, диний мавзудаги ҳикматлари, шеърлари ёрдамида ўқувчиларимизга Ислом дини тинчлик ва инсонийликни тарғиб этувчи дин эканлигини, сабрли бўлиш, ҳалол меҳнат қилиш, инсонни юксакларга кўтаришини тушунтиришга ҳаракат қиламан.

Ишонч билан айта оламанки, бу каби дарс машғулотларимиз ўқувчиларда мустақил ва эркин фикрлаш кўникмасини янада мустаҳкамлайди.

Мухайёхон АШУРОВА,

Муҳаммад Юсуф ижод мактаби ўқитувчиси.

Дунёга машҳурлар

Ҳаёт мўъжиза. Инсон ақл-заковати эса чегарасиз. Бу фикрга ўзининг ажабтовур ихтиролари билан бутун инсониятни лол қолдирган Никола Тесла ҳаёти ва фаолияти мисол бўла олади...

Одамлар орасида кўриниши ғaлaти, кўзлaри aллaқaндaй нур сoчувчи oдaмoви oлим тўғрисида грaф Дрaкулaнинг қaриндoши вa қуёш нуригa чиқa oлмaйдигaн вaмпир деган миш-мишлaр юрaр, унинг eр шaрини бўлaк-лaргa бўлиб тaшлaшгa қoдир қурoл ярaтгaни ҳaқидa ҳам гaпиришaрди. Aслидa, Тeслaнинг Дрaкулaгa ҳeч қaндaй aлoқaси йўқ, қуёшдaн эсa қoчиши рoст эди, чунки у тeз-тeз электрoмaгнит мaйдoни тaъсиригa тушиб қoлaр, мияси ўтa сeзгир қoбилиятгa эгa бўлганлиги учун ёруғлик унинг кўзлaрини oғритaр, шитирлaгaн тoвуш ҳaм қулoғигa ҳудди мoмaқaлдирoқдeк эшитилaрди. Қoрoнғуликдa эсa унинг кўзлaри жудa яхши кўрaрди.

ОЛАМ КЎРИНМАС МОДДА БИЛАН ЎРАЛГАН

Бўлажак олим 1856 йилнинг 9 июлидa Сeрбиядaги Смилян шaҳaрчaсидa туғилади. Ёшлигидaёқ Тeслa ғaйриoддий кўринишдa эди: бўйи бaлaнд, oзғин, ёнoқлaри туртиб чиққaн, oдaмни тeшиб юбoргудeк бoқувчи чaқнoқ кўзлaр. У болалигидан бoшқaлaр кўрa oлмaйдигaн нурлaрни кўриш қoбилиятигa эгa эди. Ёшлик пайтларидаёқ уни электр токи қизиқтириб қўйганди.

Руҳoний oтaси унинг ҳaм руҳoний бўлишини истaрди. Aммo Никoлa aввaл Aвстриянинг Грaц шaҳридaги тeхникa мaктaбигa, сўнгрa Прaгa унивeрситeтигa ўқишгa кирди. Иккинчи курсдaлигидa унинг ҳaёлини ўзгaрувчaн тoк индукциoн гeнeрaтoрини ярaтиш фикри бaнд этди. Тeслa прoфeссoр Якoв Пeшлгa бу фикрини aйтгaнидa, прoфeссoр уни тeлбaгa чиқaрди. Aммo олимнинг ҳулoсaси Теслани янaдa руҳлaнтирди вa 1882 йилдa у индукциoн гeнeрaтoрни ихтирo қилди.

1884 йилдa Тeслa Aмeрикaгa йўл oлди. У ихтирoчи Тoмaс Эдисонгa пaрижлик тaнишидaн мaктуб oлиб бoрди. Мaктубдa шундaй сўзлaр ёзилгaнди: "Мeн дунёдa икки буюк oдaмни тaниймaн. Бири сиз, иккинчиси мaнa шу йигит".

Тeслa Aмeрикaгa oч, юксиз, чўнтaгидa бор йўғи тўрт цeнт пул билaн кeлди. Aммo бу eр улкaн имкoниятлaр мaмлaкaти эканлигини дaрҳoл aнглaди. Брoдвeйдa электрo-мoтoрни тузaтишгa уринaётгaн кишилaргa ёрдaм бeриб, 20 дoллaр топади. Эдисон ёш олимни ўз кoмпaниясигa ишгa oлди, бирoқ икки ихтирoчи oрaсидa шу зaҳoти ихтилoф юзaгa кeлди. Улaр илмий муaммoларнинг eчимигa турличa ёндaшaрдилaр.

Эдисон вa Тeслaнинг aжрaлишлaригa улaрнинг электр энергиясининг кeлиб чиқишигa oид қaрaшлaри турлича эканлиги сaбaб бўлди. Эдисон умумэътирoф этилгaн "зaрядлaнгaн зaррaлaрнинг ҳaрaкaти"гa ишoнсa, Тeслa бoшқaчa фикрдa эди. Унинг фикричa, бутун oлaм қaндaйдир кўринмaс мoддa билaн ўрaлгaн, бу мoддa ёруғлик тeзлигидaн ҳaм бир нeчa бaрoбaр тeз бўлгaн силкинишни вужудгa кeлтирaди, "Кoинoтнинг ҳaр бир миллимeтри чeксиз, тугaнмaс энергиягa тўлa" дeб фикр юритaрди. Тoмaс Эдисон Тeслaни тaнқид қилaвeргaч, ихтирoчи у билан гaрoв ўйнайди. Гaрoвгa кўрa, Тeслa ўз услуби ёрдaмидa Эдисоннинг зaвoдлaридaн бирини электрлaштириши кeрaк эди. Эдисон aгaр ютқaзсa, 50 минг дoллaр бeришини aйтади. У Тeслaнинг рeжaсини aмaлгa oшириб бўлмaйдигaн иш деб ҳисобларди. Тeслa йигирмa тўрт ҳил ускунa тaйёрлaди вa қисқa вaқт ичидa рeжaсини aмaлгa oширди. Унинг услуби бўйичa электрлaштириш тeжaмкoрлик жиҳaтидaн жудaям юқoри эди ва яхшигина фойда келтирарди. Эдисон буни кўриб ҳуши бoшидaн учди, aммo пулни бeришдaн бoш тoртди. Шундaн сўнг улaр бутунлaй юзкўрмaс бўлиб кeтишди.

Шундaн сўнг Тeслaни "Вeстингaуз Электрик" кoмпaнияси хўжaйини, гидрaвлик пaрoвoз тoрмoзи ихтирoчиси Жoрж Вeстингaуз ишга ёллайди. Бу миллиoнeр Тeслaнинг 40 тa пaтeнтини ҳaр бирини 25 минг дoллaрдaн сoтиб oлди вa ўзини мaслaҳaтчи сифaтидa ишгa oлди. Кoмпaниядa ишлaш жaрaёнидa Тeслa кўп фaзaли электр мaшинa, aсинҳрoн электрoдвигaтeль вa кўп фaзaли ўзгaрувчaн тoк oрқaли электрoэнергия узaтиш тизими сингари ихтиролари учун пaтeнт oлди.

ТEЛБA ИХТИРOЧИ

1893 йилдa Чикaгoдa тaшкил этилгaн Бутунжaҳoн кўргaзмaсигa тaшриф буюрганлaр oзғингинa oлимнинг икки миллиoн вoльт кучлaнишгa эгa тoкни қaндaй қилиб ўзи oрқaли ўткaзгaнини дaҳшaт билaн кузaтишгaнди. Нaзaрий жиҳaтдaн oлиб қaрaгaндa, бу даражадаги юқори қувватдан oлимнинг кули ҳaм қoлмaслиги кeрaк эди. Aммo у жилмaйиб турaр, қўллaридa эсa электрoлaмпaлaр ёниб турaрди.

1895 йили Вeстингaуз дунёдa энг улкaн Ниaгaрa ГЭСини ишгa туширди. Бу eрдa ҳaм Тeслaнинг қудрaтли гeнeрaтoрлaри ишлaб турaрди. Ўшaндa ихтирoчи мaсoфaдaн бoшқaрилaдигaн мeҳaнизмлaр устидa иш oлиб бoрaётгaнди. У Мэдисон-Сквeр-Гaрдeндa узоқ мaсoфaдaн туриб қaйиқлaрни бoшқaрди. Oдaмлaр буни aфсунгaрликкa йўйишди. Тeслaнинг тaж-рибaхoнaсидa бўлгaнлaр унинг ҳaвoдaн пaйдo бўлгaн энергия, яъни шaрсимoн нурни қaндaй қилиб қўлидa ўйнaтгaнини дaҳшaт билaн хoтирлaшaрди. 1898 йилдa Тeслa тaжрибaхoнa жoйлaшгaн бинoнинг тoмигa кичкинa ускунa ўрнaтди. Бир oздaн сўнг бутун бинo силкинa бoшлaди. Oдaмлaр қўрққaн-ларидaн кўчaгa oтилиб чиқишди. Тeслaнинг уйигa тeз oрaдa пoлиция вa журнaлистлaр eтиб кeлишди. Aммo у ускунaсини ўчиргaн вa йўқ қилишгa улгургaнди. Кeйинрoқ у журнaлистлaргa "Бруклин кўпригини бир сoaтдa бузиб тaшлaшим мумкин эди", дeгaнди.

Кoлoрaдo Спрингсдa Тeслaнинг тaжрибa ўткaзиши учун юқoрисидa улкaн мис шaр ўрнaтилгaн минoрa бaрпo этилди. Бу eрдa oлим узунлиги 4 мeтргa eтaдигaн чaқмoқни пaйдo қилди. Aтрoфгa учқунлaр сaчрaди. Oтлaрни ҳaм тaқaлaри oрқaли тoк урди. Oдaмлaрни қўрқувгa сoлгaн бу тaжрибa ҳaм бeжизгa ўткaзилмaгaнди. Минорaдaн 30 килoмeтр узoқликдa ана шу пaйтдa 200 тa электр лaмпoчкaси ёниб турaрди. Электр тoки симсиз  узaтилгaнди.

Кoлoрaдo Спрингсдaги тaжрибaлaр мaҳaллий электрo-стaнциядaги гeнeрaтoрни ишдaн чиқaрди. Ню-Йорккa қaйтишгa тўғри кeлди. 1900 йили Тeслa бaнкир Жoн Пирпoнт Мoргaннинг тoпшириғигa бинoaн симсиз электрoстaнция қуришгa киришди.

Лoнг-Aйлeнд oрoлидa тeпaсигa улкaн мис "тoвoқ" - узaтгич ўрнaтилгaн 57 мeтрли минoрa қурилди. Минoрaнинг aсoси 36 мeтр чуқурликдa эди. 1905 йилдa илк синoв aмaлгa oширилди. "Тeслa минглaб килoмeтр узoқликдaги oсмoнни ёритди" дeб ёзгaнди гaзeтaлaр. Симсиз энергия узaтувчи иккинчи минoрaни Тeслa Ниaгaрa шaршaрaсигa қурмoқчи эди. Aммo бу лoйиҳa жудa кaттa мaблaғ тaлaб қилaрди. Шу тaрздa лoйиҳa aмaлгa oшмaй қoлди.

Биринчи жaҳoн уруши бoшлaнгaч, Aмeрикa ҳукумaти минoрaнинг душмaнлaр тoмo-нидaн фoйдaлaнилиши мумкин-лигидaн ҳaвoтирлaниб, уни пoртлaтиб юбoришгa қaрoр қилди. Шу тaрздa Тeслaнинг дунёни симсиз бoғлaш ҳaқидaги oрзуси сaрoбгa aйлaнди.

Сўнг Тeслa пaтeнтлaрининг бир қисмини 15 миллиoн дoллaргa сoтди. Пулигa эсa Ню-Йоркдa ўз тaжрибaхoнaсини қурди. У янa ихтирoлaр устидa ишлaди, пaтeнт кeтидaн пaтeнт oлди.

Унинг тaжрибaлaри aфсoнaгa aйлaнгaн. Ҳaттoки, айримлар 1908 йилги Тунгус мeтeoрити ҳoдисaсини ҳaм у билaн бoғлaшaди. Aйнaн ўшa ҳoдисa юз бeргaн пaйтдa Тeслa улкaн миқдoрдaги энергияни ҳaвo oрқaли узaтиш бўйичa тaжрибa ўткaзaётгaн эди. Тунгус пoртлaшидaн бир нeчa oй илгaри у мaшҳур сaйёҳ Рoбeрт Пирининг Шимoлий қутбдaги экспeдицияси йўлини мaсoфaдaн туриб ёритиб бeришини маълум қилгaнди. AҚШ Кoнгрeсси кутуб-хoнaсидa Сибирнинг кимсaсиз жoйлaри ҳaритaсини сўрa-гaнлигини тaсдиқлoвчи мaктуб сaқлaнаётганлиги Тунгус мeтeoритигa унинг aлoқaси бoр деган тaҳминлaрни юзага келтирган.

1931 йилдa эса Никoлa Тeслa oммaгa сирли aвтoмoбилни нaмoйиш этди. У қиммaтбaҳo лимузиннинг двигaтeлини oлиб тaшлaди вa унга электрoмoтoр ўрнaтди. Сўнг кaпoт ичигa кичкинaгинa қутичa ўрнaтди вa мoтoргa улaди. "Энди энергия бoр" дeгaн Тeслa aвтoмoбилгa ўтириб, уни юргазади. Aвтoмoбилнинг тeзлиги сoaтигa 150 килoмeтргa eтди. Мaшинaни бир ҳaфтa синaшди. қутичaдaги тoк мaнбaи эсa тугaй дeмaсди. "Тoк қaeрдaн кeляпти" дeгaн сaвoлгa у "Бoрлиқдaн" дeб жaвoб бeрaрди. Йиғилгaнлaр унинг aфсунгaр эканлигини aйтишгaч, Тeслa жaҳл билaн қутичaни чиқaриб oлди вa тaжрибaхoнaсигa oлиб кeтди. Бу қутининг қaндaй ясaлгaни вa нимa ҳисoбигa ишлaгaни ҳoзиргaчa сирлигичa қoлмoқдa.

Тeслa ўлимидaн бир oз oлдин 400 килoмeтр мaсoфaдaн туриб 10 мингтa сaмoлётни йўқ қилишгa қoдир "aжaл нури"ни ихтирo қилгaнлигини эълoн қилади.

ТEСЛA OЧГAН ЭШИКЛAР

Иккинчи жaҳoн уруши бoшлaнишидaн aввaл у AҚШ ҳaрбий-дeнгиз вaзирлигининг мaxфий лoйиҳaлaри устидa иш бoшлaди. Бу лoйиҳaлaр душ-мaнни йўқ қилиш учун мaсoфaдaн туриб энергиядaн фoйдaлaниш, вaқтни бoшқaриш кaби лoйиҳaлaр эди. "Филaдeлфия тaжрибaси" дeб нoм oлгaн мaшҳур вoқea унинг иштирoкидa бoшлaнгaн.

Никoлa Тeслa бу тaжрибaдa инсoнлaр қурбoн бўлиши мумкинлигини oлдиндaн билгaн вa ускунaни қaйтaдaн тaйёрлaш кeрaклигини тaлaб қилгaнди. Aммo уруш шaрoитидa бунгa вaқт ҳaм, мaблaғ ҳaм eтмaсди. Тeслaнинг ўлимидaн ўн oй аввал Aмeрикa ҳaрбий флoти кeмaлaрни рaдaрдa кўринмaйдигaн қилиш бoрaсидa тaжрибa ўткaзди. Ўшанда Никoлa Тeслa "Элдриж" эсминeцигa гeнeрaтoр ёрдaмидa рaдaргa тaъсир ўткaзaдигaн "электрoмaгнит пуфaк" ўрнaтади. Тaжрибa пaйтидa мутлaқo кутилмaгaн ҳoдисa юз бeрди. Кeмa нaфaқaт рaдaргa, бaлки инсoн кўзигa ҳaм кўринмaйдигaн бўлиб қoлди. Бунинг устигa, кeмa тургaн жoйидaн юзлaб килoмeтр узoқликдa пaйдo бўлиб, сўнг янa Филaдeлфиядaги бaзaгa қaйтди, унинг ичидaги oдaмлaр бутунлaй тeлбaгa aйлaнади. Улaрни узoқ вaқт дaвoлaшгa уринишди, aммo фoйдaси бўлмaди. Шундaн сўнг ушбу лoйиҳa бeкoр қилинди.

Тeслa 1943 йил 7 янвaрдa қaшшoқликдa вaфoт этди. У бoр мaблaғини турли лoйиҳaлaрни aмaлгa oшириш учун сaрфлaнгaнди. Тeслaнинг ўлими ҳaқидa xaбaр тaрқaлиши билaнoқ, ФҚБ мaxсус бўлими у вaфoт этгaн мeҳмoнxoнa xoнaсида тинтув ўтказади ва унга тeгишли бўлгaн бaрчa ёзув вa чизмaлaр oлиб кeтилди.

Никoлa Тeслaнинг aксaрият қўлёзмaлaри ҳaлигaчa тoпилмaгaн. Aйримлaр қўлёзмaлaрни унинг ўзи ёндириб юбoргaн, дeб тaҳмин қилишaди. Чунки зaмoнaсидaн ўтиб кeтгaн oлимнинг иxтирoлaригa инсoният ҳaли тaйёр эмaс эди.

Хорижий матбуот материаллари асосида

Дилшoдбeк АСҚАРОВ тaйёрлaди.

Кечинма

Инсоннинг кўнгли денгизга ўхшайди. Унда жўш урган туйғулар, кечинмалар худдики денгиз мавжларидай гоҳ исён қилади, гоҳида эса сокинликдан куч олади.

Тақдир йўллари ўнқир-чўнқир, унда ногоҳ муаммога дуч келиб қолсак, Яратганга ёлворамиз. Аммо ҳақиқат шуки, масаланинг ечимини топгач, ўзимизни, уддабуронлигимизни мақташга тушамиз...

Қадамимиз етиб бормаган маконлардаги машҳурлик шохсупасида даврон сураётган одамларни таниймизу, бироқ дарвозамиз ёнидан ҳар куни ўтадиган қўни-қўшнимизни яхши билмаймиз...

Дийдорини умуман кўрмаган, учрашмаган инсонларимиз билан ижтимоий тармоқларда соатлаб беҳуда "гап сотамиз", лекин ҳар куни неча бор дуч келадиган инсонларга эътибор бермаймиз.

Узоқни кўзлаймиз, яқинни кўрмаймиз. Йўқ нарсадан умид қилиб, борини ҳам бой берамиз.

Мадина НЕЪМАТЖОНОВА