Ким Сизни баҳорга, нурга ўхшатар,

Заминга, чаманга, ҳурга ўхшатар,

Қалбингиз гавҳарга, дурга ўхшатар,

Сиз ерда порлаган қуёшсиз асли,

Мунис, мукаррама ўзбек аёли!

Она Ватан, она халқ, она тили -

Энг улуғ сўзларга пайваста дилли,

Сиз бор олам турар толеи кулиб,

Қорачиқда ниҳон кўзёшсиз асли,

Мунис, мукаррама ўзбек аёли!

Оилани азиз, муқаддас этган,

Фарзанд бахти учун жонини тутган,

Сув келса симириб, тош-ғамни ютган,

Ўтдан омон чиққан бардошсиз асли,

Мунис, мукаррама ўзбек аёли!

Гоҳ сўздан тонсалар аҳди ёлғонлар,

Миннатга айланса ризқи ёвғонлар,

Тор келса замонлар, манзил-маконлар,

Тўмарис момога сафдошсиз асли,

Мунис, мукаррама ўзбек аёли!

Самода порлаган қуёшсиз асли,

Юракларда ёнган оташсиз асли,

Садоқат тимсоли, бардошсиз асли,

Момо Ҳаводек ҳур, нурпошсиз асли,

Мунис, мукаррама ўзбек аёли!

ХУРШИДАБОНУ

Ҳаётни янада яқинроқ ва ранг-баранглигини кўриш учун дунёни кезмоққа чиққан навқирон йигит бир ўлкада овозадор олимни зиёрат этди. Сайёҳ олим яшаётган уйнинг тўрт девори китоблардан тикланганини кўрди. Fоят ҳайратда эди у. Буни қандай тушунишни билмасди. Чунки китобдан бошқа девор йўқ эди. Fалати ҳиссиётлар билан хонани яна кўздан кечирди. Ерда бир тўшама шолча, китоб-девор остида ётоқ вазифасини ўтайдиган тапчан, ўртада китоб ўқиш учун таглик ва ўриндиқдан бошқа ҳеч нарса йўқ эди.

- Нега ҳеч нарсангиз йўқ? - деб сўради қизиқиш билан олимдан.

Олим қўллари билан бор-бисотини кўрсатди:

- Мана, бор-ку нарсаларим. Нега ҳеч нарсам бўлмасин?

- Билмасам... Юмшоқ ўриндиқларингиз, жавонларингиз... Уларни қаерга қўйгансиз?

Олим билинар-билинмас кулимсиради ва бу саволга жавоб ўрнида сўради:

- Ўғлим, сенинг ҳам кўп нарсанг йўқ-ку! Фақат орқангга осиб олган юк халтанг бор, холос. Сенинг нарсаларинг қаерда?

Ёш йигит ўзини ҳимоя қилиш учун жавоб берди:

- Кўряпсиз-ку, мен сафарга чиққан бир йўловчи бўлсам...

Донишманд олим тасдиқ маъносида бошини ўйнатди ва табассум билан:

- Мен ҳам, болам, бу дунёда бир йўловчидирман...

Умида тайёрлади.

Ҳаёт - ибрат мактаби

Ижодга, бадиий адабиётга қизиққаним боис, газета таҳририятларига тез-тез бориб тураман. Баъзан турли топшириқлар оламан, мухлислардан келган хатлар билан танишиб чиқаман. Шундай кунларнинг бирида чекка бир қишлоқдан келган тенгдошимнинг мактуби диққатимни тортди...

" - Дунёга келганимдан буён бахт нелигини ҳис қилишни орзу қилиб яшайман. Кўзлари қувончдан порлаган инсонларни кўрсам, қалбимга қандайдир аланга тушади. Ўйлайман. Бироқ саволларимга жавоб топа олмайман. Балки тақдирим ҳақида эшитгач, сиз бунга хулоса ясашга уриниб кўрарсиз. Ҳаётда ҳеч бир инсон хатолари туфайли ўзга бир инсон кўнглининг вайрон бўлишига йўл қўймасин.

... Қоронғу хона, занглаган каравот, анчадан бери ювилмаган, сарғайиб кетган чойшаб. Хонани зах ҳиди тутган. Ёмғир ёққан кунлари тешик томдан ўтаётган чакканинг товуши эшитилиб туради. Анчадан буён инсон қўли тегмаган полдаги чанг кўзга ташланади. Оёғи синиқ стулнинг устида эски телевизор бор, у менинг сирдошим. Чунки ўша телевизор мени худди одамлар билан бирга яшаётгандек ҳис қилишимга ёрдам беради. Шу тўрт тарафи девор билан ўралган олам - меники. Айтишларича, ота-онам эрта турмуш қуришган, ҳам қариндош бўлишган экан. Шу сабабдан, менинг бир оёғим калта, ногирон бўлиб туғилган эканман.

Улғайганим сари дард        кучайиб борди, ўн ёшимгача ўқиш-ёзишни ўрганиб олдим. Айни ўйнаб-куладиган даврим, ўн-ўн икки ёшимда тўшакка михланиб қолдим. Эрта-ю кеч ишда бўлганликлари сабаб, ота-онамнинг менга қарагани вақти ҳам, хоҳишлари ҳам йўқ эди гўё. Биз алоҳида уйда турар эдик. Шунинг учун улар менга энага ёллаб, ўзлари шаҳарга ишлагани кетишарди. Баъзида уч кунда бир, баъзида бир ҳафтада бир келиб мендан хабар олишар, емоқ-ичмоқ олиб келишар, бундан мен жуда хурсанд бўлар эдим. Минг афсуски, онажоним мен билан узоқроқ бирга бўлса, узоқ суҳбатлашса янада хурсанд бўлишимни билмасди. Унинг асаблари таранг, сал нарсага жаҳл қилиб бақириб берарди. Шунданми, онамдан бирор нарса сўрашга ботина олмас эдим, очиғи, бундан чўчирдим.

Тўғри, бунинг учун ота-онамни ёмон дея олмайман, тирикчилик, яшаш керак. Менинг шундай кунларни кўришимга сабабчи бўлганликлари учун уларни айбламайман. Мен ҳаётимдан нолимайман, нолий олмайман, сабаби бу - менга Худо томонидан битилган тақдир. Ҳозир ёшим йигирмада. Жондан азиз инсонларим - ота-онамни жуда кам кўраман.

Аммо, онамни, дадамни соғинаман, уларнинг қандай яшаётганликлари билан қизиқаман. Мени ҳам соғинишармикан, деб ўйлайман. Менинг шуурим, дунё ҳақида билганларим ногирон фарзанди учун бахтидан кечган онаизор, фарзандларини ўгай онага раво кўра олмай дунёдан тоқ яшаб ўтаётган ота, боласига ёруғ дунёни кўриш бахтини ҳадя этиш йўлида ўзини қурбон қилган муниса аёл, ногирон бўлса-да битта "тирноғи" бўлишини орзулаб ўтган бефарзанд кимса ҳақидаги ҳикоя ва эртаклар билан улғайган.

Ҳатто, алла эшитганимни эслай олмайман, онам алласини соғинаман, ота меҳри, суянчи нималигини ҳис этишни истайман. Бунинг иложи бормикан? Бу энди менга бир умрлик армон бўлиб қоладими? Бу каби саволлар юрагимни тилка-пора қилади.

Яқиндан буён эса ҳар куни Яратгандан бир нарсани сўраб дуо қилаяпман: эй Оллоҳ, ўзинг меҳрибонсан, ҳар куни мен билан дилдан гаплашувчи зот сенсан, мени яратганинг учун тасаннолар айтаман. Аммо бир илтимосим бор: отажоним, онажоним билан бирга яшайлик, менга, оиламизга ана шундай бахтни насиб эт. Уларга инсоф бер! Шундагина менинг бу ҳаётда армоним қолмайди.  Fам ва андуҳлардан титраётган вужудим эркин нафас олади...".

...Мактубни ўқиб, ғоят таъсирландим. Ҳозир айнан менинг ёшимда бўлган тенгдошимнинг ҳолати ҳар қандай инсонни  қайғуга солиши табиий. Нима учун у бундай ҳолатга тушиб қолди? Наҳотки ота-онаси, ногирон фарзандига шунчалар бемеҳр бўлса? Дунёда қанчадан-қанча меҳрга муҳтож, имконияти чекланган инсонлар яшайди. Нафақат ота-она, балки етти ёт бегона кишилар ҳам бундай инсонларга ёрдам қўлини чўзадилар. Айниқса, давлатимиз, яхши инсонлар бундай одамларни асло ёлғизлатиб қўймайди.  Аммо ўз хатолари сабаб, ногирон бўлиб туғилган жигарбандини ёлғизликка маҳкум этган, ундан меҳрини дариғ тутган ота-онадан нафратландим. Ўз фарзандини шундай ҳолга ташлаб қўйиш учун инсон ўта тошбағир бўлиши керак. Орамизда шундай инсонларнинг борлиги миллатимиз учун иснод эмасми?

Мактубни оққа кўчирувчи

Зарнигор ТУРСУНОВА,

Андижон давлат университети  талабаси.

Турмуш чорраҳаларида

Халқимизда "Бирни кўриб фикр қил, мингни кўриб шукр қил", деган мақол бор. Унинг маъносини бир воқеа туфайли теран англадим. Шу лаҳзада нафақат фикр ва шукур қилдим, балки "ота" деб атамоқлик, айта олмоқлик ҳам улкан бахт эканлигини тушундим. Ўзимни дунёдаги энг бахтли инсонлардан бири деб ҳисобладим.

Ўтган воқеалар инсонларни мушоҳада қилишга, кимнингдир хато ва камчиликларидан сабоқ олишга ундаши аниқ. Шу боис, уларни сизга ҳам айтиб бермоқни лозим топдим.

Юқори синфда ўқир эдик. Бизга оталар, ҳаётимиз устуни бўлган эркаклар ҳақида ижодий иш ёзиб келиш уйга вазифа сифатида топширилди. Бир-биримиздан ўзиш учун барчамиз келгуси дарсгача ҳеч кимга ўхшамаган, энг зўр "асар" ёзишга киришиб кетдик.

Ниҳоят, орадан бир ҳафта ўтиб, дарс бошланди. Навбат билан доскага чиқиб "шоҳ асар"ларимизни ўқишга киришдик. Ҳар кимнинг ёзган иши ҳар хил. Кимдир шеър, кимдир бадиа, кимдир ҳикоя, яна кимдир ташаккурнома ёзган. Ҳамма отасини улуғлаган, унга раҳмат айтган, шундай отаси борлиги учун шукрона келтирган эди. Навбат Робияга келди. У турган жойида бошини ерга эгди-ю:

- Домла, мен тайёр эмасман, - деди.

Ҳамма ҳайрон. Ахир, шу    пайтгача бу каби ижодий ишларда у ўзининг ажойиб топилмалари, қизиқарли сюжетлари ва таъсирчан ҳикоялари билан ҳаммамизни ортда қолдириб келарди. Бугун ҳам ўқитувчимиз унинг      фамилиясини ўқиши биланоқ юрагимиз шувиллаб, мағлубиятимизни тан олиб ўтирардик. Бироқ, унинг берган жавоби бизни лол қолдирди.

- Сабабини билсам бўладими? - Муаллимимиз бир оз қаҳрли овозда гапирар экан, жаҳли чиққанини яшириб ўтирмади.

Робия жим.

- Гапирасанми ёки шундай жим тураверасанми? Гапир, нега тайёр эмассан? Ё вақтинг етмадими?

- Вақтим кўп эди. Лекин...

Биз ўқитувчига, ўқитувчи эса Робияга қаради.

- Хўш, бунга сабаб нима?

Робия бир муддат жим турди. Кейин худди бор кучини тўплагандай чуқур нафас олди-ю, ердан кўз узмаган ҳолда жавоб берди:

- Сиз ўз оталаримизни улуғловчи ҳикоя ёзишни топширган эдингиз. Бу эса менинг қўлимдан келмайди.

Ҳамма гап нимадалигини тушунгандай жим қолди. Робия эса гапида давом этди:

- Мен эсимни таниганимдан буён отам улуғлаб ёзишимга арзирли иш қилганини эслолмайман. Болалигимдан уни онамни, опаларимни, мени аёвсиз калтаклайдиган қаҳри қаттиқ, ароқхўр сифатида таниганман. Бирор кунимиз йўқки, уйимизда ҳаловат бўлса. Бу гапларни гапириш мен учун оғир. Лекин ҳақиқатдан юз ўгириб бўлмайди.

Нима қилай, шунақанги одамнинг фарзанди бўлиш пешонамга ёзилган экан... Ҳатто, буни маҳалламиз аҳли биларкан. Бора-бора мактабда ҳам болалар "Сенинг даданг ароқхўр-а?" дея масхаралашадиган бўлишди. Уларнинг гаплари жон-жонимдан ўтиб кетарди. Шу каби гап-сўзлар туфайли мактабдан уйга йиғлаб келардим. Бора-бора дадам бизникига умуман келмай қўйди. Биз онамнинг қўлига қараб қолдик. Ейиш-ичиш, турмуш тарзимиз қийинлашди. Отамизнинг йўқлиги боис, опаларим турмушга чиқишда тўсиқларга дуч келишди. Бироқ, Яратганнинг марҳамати билан, опаларим турмушларида обрў топиб, тиниб-тинчиб кетишган.

...Мен ҳам отамни ёмон демайман. Нима бўлганда ҳам у менинг падари бузрукворим. Бироқ, мен "ота" деган номни  бошқалар каби меҳр билан, шукроналик ва бахтиёрлик билан айта олмаслигимдан ўксинаман. Ота тўғрисида берилган мавзу юзасидан ёзишга кўп бор ҳаракат қилиб кўрдим, аммо юрагимдаги алам-у ўкинчлар тўсқинлик қилди. Кўнглимдаги армонларни айтяпман-у, лекин ҳамма оталар шундай дея олмайман, кам бўлса-да, уларнинг борлиги рост. Демак, мен каби қалби ярим фарзандлар ҳам йўқ эмас...

...Робиянинг ўкинч билан   айтган гапларини тинглаб ўтирардик. Синф сув қуйгандай жим-жит бўлиб қолди. Унинг изтироб билан сўзлаб берганлари бизни чуқур ўйлашга ундади, кўнглимизни вайрон этди..

Бу сафар ҳам биринчилик Робияга насиб этди. Ўқитувчимиз унга энг юқори баҳо қўйиб берди.

...Қўлимга қалам олиб, ушбу ҳикояни ёзишимга фақатгина Робиянинг отаси ҳақидаги сўзлари сабаб бўлмади. Чунки, орадан ўтган бир неча йил мобайнида мен бу каби ҳикоялардан яна кўпини тингладим. Аввалига "қарс икки қўлдан чиқади", деган фикрга бордим. Бироқ, кейин ўзим ҳам икки бора бунга ўхшаш воқеанинг гувоҳи бўлгач, ёзишга қарор қилдим. Ахир, ҳаётдаги баъзи иллатлар, айниқса, болаларнинг тирик етим бўлиб қолишлари ана шу каби калтаўй оталарнинг қилмишлари асорати эмасми? Ўз отасидан меҳр кўрмаган  фарзанднинг келажаги қандай бўлиши мумкин? Боши эгик, кўнгли ўксик болаларнинг қўрқув билан, ташвиш билан, кўз ёш билан ўтиб кетган, увол бўлган болалигини қайтариб бўладими?

Феруза УСМОНОВА

руҳият  манзаралари

Инсоннинг қайси фаслда туғилганига қараб, унинг феъл-атворини билиб олиш мумкин экан. Қуйида психологлар томонидан ўтказилган тадқиқотларга кўра, инсон характерининг йил фаслларига боғлиқлиги хусусида сўз юритилади. Бу ҳақда билиб қўйиш фойдадан ҳоли бўлмайди. Демак...

Баҳор фаслида туғилган инсонлар жисмоний ва руҳий жиҳатдан нозикроқ, тез касал бўладиган, салга ранжийдиган бўлишади. Бу инсонлар табиатан жиззаки, қатъиятсиз, кўпинча ўзларинигина ўйлайдиганлар тоифасидан. Уларнинг кўпчилиги жудаям иқтидорли, аммо ўзларига ишонмаганликлари туфайли бирон бир соҳада лаёқатларини юзага чиқаришга қийналадилар. Ҳазилни яхши тушунади, хотиралари эса мустаҳкам бўлади.

Март ойида туғилган эркаклар     ташқи кўринишларига алоҳида аҳамият беришади. Улардан яхши ташкилотчилар чиқади. Баҳорда туғилган болаларга ўзларидаги руҳий ва жисмоний нозикликни енга олишлари учун оғирроқ исм қўйиш лозим.

Ёзда туғилган кишилар меҳрибондирлар. Шу билан бирга баъзилари иродалари суст ва қатъиятсиз бўлади. Улар ҳиссиётларга тез берилувчан ва таъсирчандирлар. Таваккалчиликни ёқтирадиган, тиришқоқ бўлади. Ўз қадр-қимматларини яхши биладилар. Болаларни севадилар, табиат ва ҳайвонларга эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлади, санъатни яхши тушунадилар.           

Ёзда туғилган болаларга ҳам жиддийроқ исм қўйиш тавсия этилади. Чунки исм уларни кутилмаган омадсизлик ва бахтсизликдан ҳимоя қилади.

Кузда туғилган кишилар кўп қиррали хусусиятларга эга бўлишади. Улар мулоҳазали, жиддий, ҳар томонлама қобилиятли эканликларини намоён этдилар. Ишлари, ҳаётлари давомида тўплаган тажрибаларини қадрлайдилар ва турмушда уларни осон қўллай оладилар, ўтмишда қилинган хатоларни ҳеч қачон такрорламайдилар. Ҳар бир ишни шошилмасдан, бамайлихотир ва яхшилаб ўйлаб амалга оширадилар. Ақли теранлиги учун "куз одамлари"дан уддабурон одамлар чиқади.

Бу фаслда туғилган болаларга уларнинг феъл-атворига салбий таъсир кўрсатмайдиган ҳар қандай исмни қўйса бўлади.

Қиш фаслида туғилганлар табиатан иродали, аниқ мақсад сари олға интилувчан, иқтидорли, чуқур фикрловчи бўладилар. Аммо уларнинг оиласи ҳавас қиларли даражада бахтли бўла олмаслиги мумкин. Чунки ушбу фаслда туғилганлар оилада доимо муаммолар келтириб чиқаришади. Бунга "қиш одамлари" шахсиятидаги чиқиша олмаслик, бировга ён бермаслик, бўш келмаслик каби хусусиятлар сабаб бўлади. Улар арзимаган нарсалар устида соатлаб баҳслашишади ва баҳс-мунозарада устун келишади. Кўпчилигининг феъли тез, қаҳри қаттиқ ва қатъий бўлади.

Қишда туғилган аёлларнинг кўпчилиги эркакча феъл-атворга эга, кўп нарсаларга қизиқувчан бўлишади. Характердаги қаттиқликни юмшатиш учун қишда туғилган болаларга қувноқроқ исм қўйиш тавсия қилинади.

Муҳайё тайёрлади.

Таниқли олима Мария Кюрининг ушбу сўзларида кўпчиликда ҳавас ва ҳайрат уйғота оладиган тақдир эгаси бўлган аёл умрининг мазмун-моҳияти мужассам.

Жаҳонга машҳур олима, илм-фан фидойиси Мария Кюри ҳаёти давомида нималарни кўрмади дейсиз?

Йил кетидан йил ўтаверди, у ўз кўнгил гавҳарини, кўнгил нурини асраб-авайлади. У аёл номининг шаъну шавкатини сақлаб қолди. У машҳур кимёгар ва физик, икки бора Нобель мукофотининг совриндори сифатида тарих зарварақларидан жой эгаллаган машҳуралардан бири. У жамият, фан тараққиёти учун хизмат қилган олима, шахсий ҳаётида муҳаббат, оилавий бахт, она сифатида ҳам толеи кулган аёл.

БОЛАЛИК ДАВРЛАРИ

1867 йилнинг кеч кузида Варшавадаги Склодовскийлар оиласида учинчи қиз фарзанд дунёга келди. Унга Мария деб исм бердилар. Отаси физика-математика ўқитувчиси, онаси эса бадавлат оила қизлари таълим оладиган хотин-қизлар пансионатининг раҳбари бўлган. Мария болалигида ғам-ташвишни билмай ўсди. Тўғри-да, аҳил ва иноқ зиёли оила даврасида, севимли ота-она бағрида, моддий томондан тўкис хонадонда қандай ҳам ташвиш бўлсин. Бироқ...

Ҳаёт аталмиш умр китоби гоҳ шодон, гоҳо қайғули саҳифалардан иборат. Тақдирда не бўлса инсон кўниб яшашга мажбур. Склодовскийлар оиласи бошига қаттиқ синовлар тушди. Оила бекаси оғир касалликка чалинди, ота эса ишдан ҳайдалиб, ишхона томонидан берилган квартирадан қувиб чиқарилди. Устига-устак оила соҳиби бор маблағини тиккан корхона касод бўлиши бу хонадонни оғир аҳволга солиб қўйди. Бекаму кўст оила жиддий муаммолар гирдобига тушиб қолади. Отаси репетиторлик орқали топаётган арзимаган пуллари қориндан ошмайди. Келгусидаги тақдир зарбаси янада оғирроқ келди улар учун. Мариянинг опаси Зося қўққисдан вафот этади. Орадан икки йил ўтар-ўтмас онаси ҳам бу дунёни тарк этади.

Барча кўргуликларга қарамай Мария гимназиянинг энг фаол ўқувчилари қаторида бўлди ва 1883 йили уни олтин медаль билан битирди. Лекин ўткир зеҳни ва кучли билими ҳам унинг университетга киришига асос бўлолмади. Негаки, у пайтларда Россия империясида (Польша унинг таркибида бўлган) хотин-қизлар учун олий таълим муассасаларининг эшиклари ёпиқ эди-да. Бироқ, Мария бу каби тўсиқларга жимгина кўникиб кетадиган ёшлардан эмасди. У мустақил билим олиш учун бор куч-қувватини сарфлади, ўнлаб китобларни мутолаа қилишдан чарчамади.

ОЙНИНГ ОРҚА ТОМОНИ...

Мариянинг катта опаси ҳам билим олишга интилувчан, ти-ришқоқ эди. Опа-сингиллар Сорбоннада ўқишни орзу қилишарди, минг афсуски бу ҳақида гап бўлиши мумкин эмас. Ахир оиласининг моддий аҳволи ўзларига маълум. Лекин зукко қизлар бунинг ҳам чорасини топишди. Уларнинг режасига кўра Бронислава Парижга борадиган, Мария эса опасининг Францияда олий маълумот олишида пул билан таъминлаб туриш учун уй тарбиячи-ўқитувчиси бўлиб ишлайдиган бўлди. Бронислава ўқишни тугатгач, синглисини қўллаб-қувватлашга келишишди. Ҳа, инсон ҳаётда ўз ўрнини топиши, орзу-мақсадлари сари интилишда дадил олға босиши кераклиги оддий ҳақиқат. Қиз бола боши билан бундай таваккалчиликдан чўчимаган билимга чанқоқ опа-сингиллар ҳам бу ҳикматни англаб етгандилар. Улар ҳаётда тўғри йўлни топишда адашмадилар. Бронислава Сорбонна тиббиёт институтига ўқишга кирди. Мария эса аввалига бир адвокатнинг фарзандларига,    кейинчалик қишлоқ ёшларига сабоқ бера бошлади. Ишлаб топган пулини Париждаги талаба опасига жўнатиб турди. Энг муҳими, Мария пул топаман деб ўқиш - ўрганиш, ўз устида ишлаш, билим ва маҳоратини оширишдан тўхтаб қолмади.

Ойнинг ўн беши қоронғу бўлса, ўн беши ёруғ. Энди олийгоҳда ўқимоқ гали Марияга келди. Опаси шифокорлик касбини эгаллаб, Францияда турмушга чиқади. 1894 йили Мария 24 ёшида Сорбонна университети талабаси бўлиш бахтига муяссар бўлади. Бу сафар Бронислава синглисининг ўқишига кўмаклашишни ўз зиммасига олади.

Опаси ва поччасига ортиқча юк бўлмаслик, қолаверса, илм билан тинчгина шуғулланиш мақсадида Мария Парижнинг Латин мавзесидаги арзон квартиралардан бирини ижарага олиб яшашни лозим топди. Озиқ-овқат масаласи ҳаминқадар, бир неча бор очликдан силласи қуриб, ҳушини йўқотган ҳолатлар ҳам бўлган.

Мария университетнинг энг олди талабаси сифатида иқтидорини намоён эта олди. Шу сабабли университетда ўқиш давомида унга илмий текшириш ишлари олиб боришга рухсат берилди. Физика ва математика бўйича бирданига икки дипломли Марияни университетнинг ўзида ўқитувчи қилиб олиб қолишди. Сорбоннанинг илк аёл ўқитувчиси сифатида тарихда қолиш ҳам Мария Склодовскаяга насиб этганди. Ёш олиманинг ҳаётида ҳам Сорбонна университетининг аҳамияти катта бўлгани, шубҳасиз. Айнан шу ерда у ўзининг бўлажак умр йўлдоши, ҳам маслакдоши Пьер Кюри билан танишади. Бир-бирига кўнгил қўйган икки истеъдод соҳибларини 1895 йили никоҳ ришталари боғлади.

Тўйдан кейин ёш оила мўъжазгина квартирада яшай бошладилар. Уйлари ҳашаматли бўлмаса-да, улар ўзларини бахтли ҳисоблардилар. 1897 йили катта қизи Ирэн билан бирга бу хонадонга қувонч кириб келди, гўё. 1904 йили Мария иккинчи қизалоғини дунёга келтиради. Унга Ева деб исм қўйишди. Бутун ҳаётини фанга бағишлаган бу оилада бола тарбияси ҳам эътибордан четда қолмади. Фарзанд тарбияси ва илмий кашфиётларни уйғунлаштира олган меҳрибон ота-онага ўша даврларда кўпчилик ҳавас билан қарарди. Фанга бўлган иштиёқлари билан елкаларидаги ота-оналик масъулиятини тўкис адо этгандилар. Келажакда Ирэн Жолио-Кюри ҳам онаси каби Нобель мукофоти лауреати, Ева эса журналист ҳамда онасининг ҳаётига бағишланган биографик асар муаллифи бўлганлиги фикримиз далили, албатта.

ИХТИРОЛАР, АЙРИЛИҚ, ЮТУҚЛАР…

1902 йил. Сокин тун. Атроф туннинг зулмат пардаси билан ўралган. Бутун борлиқ уйқуда. Фақат Кюрилар хонадонининг чироғи ўчмаган. Улар ҳали-ҳамон кимёвий моддалар таркибини ўрганиш билан машғул. Бош кўтармай ишлаётган оилавий олимлар намуна сифатида ажратиб олган модда парчаси ажиб товланганини сезиб қолишди. Бу модданинг таҳлили шуни кўрсатардики, спектрда ўша пайтгача номаълум элементнинг нурланиш чизиғи бор эди. Фанга янгилик бўлган бу элементни эр-хотин радий деб номлашди. Кейинроқ эса улар яна битта кашфиётни фанга тақдим этдилар. Бу элемент Мариянинг она ватани Польша шарафига полоний дея номланди.

1903 йили Мария, умр йўлдоши Пьер Кюри ва француз олими Анри Беккерел билан бирга физика бўйича "Ҳамкорликда радиация ҳодисасини илмий текшириш ишларидаги буюк хизматлари учун" Нобель мукофотига сазовор бўлди. 1906 йили Мариянинг турмуш ўртоғи вафот этади. 39 ёшида бева қолган тадқиқотчи аёл радий юзасидан бошланган оилавий изланишни ўзи давом эттиради. 1910 йили Андре Дебьер билан биргаликда соф металли радийни ажратиб олишга муваффақ бўлди. Шу тариқа 12 йиллик изланишлар ўз самарасини кўрсатди. Радий мустақил кимёвий элемент эканлиги исботланди. У 1911 йили эса кимё фани ривожига қўшган улкан ҳиссаси учун Мария Кюри иккинча марта Нобель мукофоти лауреати бўлди. Ҳозирги кунга қадар Склодовская-Кюри икки бора Нобель мукофотига сазовор бўлган ягона аёл ҳисобланади.

Бундан ташқари, Мария Склодовская Франция, Италия миллий академиялари, Лондон қироллик жамияти, Франклин институти каби нуфузли муассасаларининг қатор медаллари билан тақдирланган. У 85  бутунжаҳон илм-фан жамиятларининг, хусусан, Француз тиббиёт академияси аъзоси, 20 турдаги илмий даражалар соҳибаси бўлган.

Бу аёлни ҳаёт қийинчиликлари, севимли ёридан айрилиқ азоблари қаддини ҳам, қадрини ҳам синдиролмади. Вафо ва садоқатда беназир аёл Мария Склодовская-Кюри 1934 йили вафот этади. Унинг ортидан яхши ном ва улкан илмий мерос қолди.

Ойдиной ВАҲОБЖОНОВА

Инсон зоти борки, ҳаётда доимо орзу, мақсад билан яшайди. У ўз мақсадларига етишиш учун тинмай ҳаракатда бўлади. Баъзан осонлик билан, баъзан оғир машаққатлар билан кўзланган мақсадга етиб борилади. Бу йўлда гоҳо бир ўзи уринса, гоҳида яна бошқа бировдан ёрдам олади.

Шундай ёрдам бергувчиларнинг энг афзали - бизларни йўқдан бор қилиб яратган, бизни доимо ризқлантириб келаётган Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло эканини баъзан унутиб қўямиз.

Бандадан бир ёки икки ёрдам сўрасангиз, кейингисини малол олиши мумкин, аммо Аллоҳ таоло Ўзи бизларни дуо қилишга чорлаб, дуоларни ижобат қилишини, бандалари сўраган нарсани беришини ваъда қилган.

"Роббингиз "Менга дуо қилинг, Мен сизларга ижобат қилай" - деган". ("Fофир" сураси, 60-оят).

Демак, Тангримиз бизларнинг дуоларимизни ижобат қилишга ваъда берган бўлса, дуоларимиздан ноумид бўлишлик яхши эмас. Фақат биз чин дилдан, ихлос билан дуо қилайлик.

Дуо қилиш ва унинг қабул қилиниши ҳақида кўплаб асарлар ёзилган. Буларда асосан қачон ва қандай ҳолатда дуо қилишимиз лозимлиги баён қилинган. Жумладан, дуо қабул бўладиган вақтлар ҳақида ҳам алоҳида тўхталади. Яъни, Қуръони Карим хатм қилинганда, муборак кунлар ва кечаларда, намоздан сўнг, ва яна кўпчилик бўлиб дуо қилинганда, шунингдек, ота-онанинг фарзандига дуоси, улуғ зотларнинг дуолари, мусофир ва мазлумнинг дуоси қабулга яқиндир. Қабул бўлишлигининг шартлари эса - Аллоҳ таолога ҳамду сано, Пайғамбаримизга салавот ва салом айтишликдир.

Шу билан бирга, дуо      қалбнинг маҳсули эканлигини ҳам унутмаслик лозим. Қалб дуонинг маҳражи экан, уни тоза тутиш керак. Акс ҳолда, тилдан чиққан қуруқ сўзларнинг фойдаси бўлмайди. Баъзан шунчалар йиғлаб, зорланиб дуо қилсак ҳам негадир дуоларимиз қабул бўлмаётганга ўхшайди. Бу борада Иброҳим ибн Адҳамдан сўраганларида шундай жавоб берган эканлар: "Ўнта нарса ила қалбларингиз ўлиб қолган: Аллоҳни танийсиз, аммо Унинг ҳаққини адо қилмайсиз; Аллоҳнинг Китобини ўқийсиз, лекин унга амал қилмайсизлар; Иблиснинг душманлигини даъво қиласизлару унга дўстлик қиласиз; Расулуллоҳнинг муҳаббатини даъво қиласиз, аммо фарз ва суннатларини тарк қиласиз; Жаннатни яхши кўришликни даъво қиласиз, аммо унга лойиқ амал қилмайсиз; Дўзахдан қўрқишликни даъво қиласиз, аммо гуноҳлардан қайтмайсиз; Ўлимнинг ҳақлигини даъво қиласиз, аммо унга тайёргарлик кўрмайсиз; Бошқаларнинг айблари билан     машғул бўласиз, ўзингизнинг айбларингизни ташлаб қўясиз; Аллоҳнинг (берган) ризқини ейсизу, унга шукр қилмайсиз; Ўликларингизни дафн қиласизу ибратланмайсиз".

Аввало, қалбларимизни покласак, иншооллоҳ дуоларимиз ижобат бўлгай. Фақат баъзи дуоларимизга Парвардигор сўраганимизни бу дунёда бермаслиги мумкин. Аммо унинг савобини охиратда беради. Муқаддас китобларда ёзилишича, банда бу оламдан ўтганда: "Қанийди дуоларимнинг ҳаммаси ҳам дунёда қабул бўлмаган бўлса-ю, бугун унинг ажрини кўрсам эди", дер экан.

Аллоҳ қалбларимизни пок, қилган дуоларимизни қабул айласин.

Сарварбек Юлдашев,

Асака туманидаги  "Мирзо шариф" масжиди имоми.

Инсоният шундай мукаммал қилиб яратилганки, онги, ақл-заковати билан кўп нарсаларни яратишга қодир. Аммо бунинг ўзи камлик қилади, янада мукаммал бўлиши учун ўқиши, изланиши керак. Қўп китоб мутолаа қилган кишининг нутқи равон, маънавияти етук бўлади. Китоблар орқали олинган билим қоронғу тундаги машъалга ўхшайди. Ақл-идрок эса ўша машъалдан таралаётган нурга қиёс. У кишининг қалбини, ҳаёт йўлини ёритади ва унга рўшнолик беради. Ўзининг буюк тарихини  ярата олган, улуғ ва ёдлари доимо мангу бўлган аждодларимиз ҳам, китоб аталмиш билим манбаини канда қилмаганлар. Ҳатто, ой нурида ҳам китоб ўқимоққа имконият топганлар. Уларнинг ҳар айтган сўзлари ва ўгитларида улкан маънолар мужассам.

Ўқув қайда бўлса, улуғлик бўлар,

Билим кимда бўлса, буюклик бўлар.

Уқувли ўқувчи, билимли бўлар,

Билимли, уқувли мақсадга етар.

Донишмандлик қуввати   китоблардан олинади. Ақл-идрок эгаларининг нафи ҳар доим кўпчиликка тегади, билим эгалари элда ҳар доим азиз бўлади, ҳурмат қозонади. Маълумки, барча мураккаб ишлар билим билан ҳал этилади. Билим - идрок, ақл-заковатнинг калити албатта, илмингиз қанча кўп бўлса, ўзингизни шу қадар қудратли ҳис этасиз:

Кўпроқ китоб мутолаа қилинг, илм ўрганинг. Мол-у давлатингиз билан эмас, балки илм-ҳунарингиз, гўзал хулқ-атворингиз билан фахрланинг. Юқорида айтилганидек, кўп китоб ўқиган кишининг қалби ва ички олами гўзал бўлади. Онги қолоқ, маданияти ночор, феъли тор инсон ҳусни, мол-у мулки ўзгалардан устун бўлса ҳам, маънавий гўзаллик, маданият борасида ибрат бўла олмайди.

Орамизда яхши ва илмли инсонларнинг кўпайишини истаймиз. Бунинг учун ҳар биримиз кўпроқ китоб мутолаа қилишга интилмоғимиз, илм олишда барчага ибрат бўлмоғимиз лозим. Унутмайлик, китоб мутолааси - маънавий етуклик калитидир.

Насибахон ТОЖИДДИНОВА,

Андижон тумани.

дил туFёни

Осмоннинг томчилаб ёққан кўз ёши,

Эланар, тўкилар, беҳад тўлғонар.

Бу важдан товланиб тоғларнинг тоши,

Кўксида жонланиб ҳаёт уйғонар.

Тонг... Туннинг жанг қўшиқлари тугаб, аллақачон сокинлик таралаётган палла. Бунда қўрқув ҳам, чорасизлик ҳам ўзини еб битирган. Беқўним, бетиним шамол осмон қаъридан тўкилаётган икки дарднинг бир бутун ноласи, қайси бир лаҳза янграшдан тўхтаган...

Мен севган шу дард тафтини, ифорини туйиш учун, тоза ва тиниқ ҳавони ҳис этиш кифоя. Тўйиб нафас олиб, узоққа термулсанг, кўзларинг тоғларнинг ҳам кемтик бағри борлигини қўради.Табиатнинг барча ҳилқати рўйи-рост кўриниб, янги туғилган чақалоқдай титраб туради. Бундай санъат асарининг ижодкори ким?

Ўша борлиқ ичра йўқликни бор қилган, борлиқни борича кўрсатган оҳанг...

Селдай ёғиб, қалбимни юмшатган, музлатган хаёлларнинг ҳаётдаги акси. Бу нима, етукликни ҳаётнинг ширин оғриқли қувончими?..

Ёмғир ёғиб замин бағрини ўйди, тилди. Қорлар ёғиб, тилкаланган ерларни музлатди. Лекин, баҳор келиб шу ердан бойчечак униб чиқди. Бу эса энг оғир азобнинг чинакам қувончи, юракларга илиқлик улашган нур, менинг қалбимга қадалган қўзмунчоқ.

Ойсанам FУЛОМЖОНОВА,

Марҳамат туманидаги "Зар сув" ўқув маркази ўқувчиси.

1 март - Ўзбекистон халқ шоираси Зулфия таваллуд топган кун

Инсон кўзларидан жон олар баҳор,

Барча томирида унинг учқуни.

Ўтмишнинг беҳуда они каби қор,

Беиз, бедард эриб кетар учқуни.

Баҳор - янгиланиш, яшариш, уйғониш фасли. У қалбларга иссиқлик ва нур олиб келади. Қаҳратонда қақшаган табиатни уйғотиб, борлиқни гулу майсага буркайди.  Бундай манзарани кўрган ҳар бир инсон табиатдан илҳом олади, шундай беқиёс ўлкада яшаётганига шукрона келтиради. Ижодкор инсонлар эса шундай манзарани кўриб, у ҳақидаги ҳис-туйғуларини қоғозга туширгиси келади. Зулфияхоним ҳам ана шундай туйғулар куйчисидир, унинг баҳор ҳақидаги     шеърлари қалбларга гўзал туйғуларни сола олади.

Мактабда адабиёт дарсида шоиранинг ҳаёти ва ижодини ўрганар эканмиз, ҳар биримиз унинг шеърларидан ёд оламиз. Менга шоиранинг айнан баҳор ҳақидаги шеърлари жуда ёқади. Шеърларининг ҳар бир сатрида жўшқинлик, жилвакорлик мавж уради. Айниқса,  "Яна бугун баҳорга зорман", дея бошланувчи шеъри менинг қалбимдан чуқур жой олган.

Яна бугун баҳорга зорман,

Ўз баҳорим каби шошқалоқ.

Яна бугун баҳорга зорман,

Кутавериб дил бўлди қадоқ.

Ҳа, шоира ҳар баҳорни ана шундай интиқиб, зор бўлиб кутган. Уни кута - кута диллари қадоқ бўлган. Зулфия шеърини "Мен чизолмаган сурат",  деб номлаган. "Халқимизда камтарга камол" деган нақл бор. Бунинг устига, санъаткор ҳар доим ўз ишидан қониқмаслик ҳисси билан яшайди. Устоз шоира ҳар доим "Жасоратинг баёни қай ранг, Доноликнинг белгиси қай сўз" эканини билдиради. Аммо, унинг шеърларида биз ҳаётнинг, инсон ҳолатининг турли-туман рангин суратларини кўрамиз. Бу рангин суратлар манбаини шоирага она юртнинг ҳассос куйчиси, устоз Ҳамид Олимжон кўрсатиб кетган. Улар чизилажак бўёқлар ҳам ўша ерда, яъни ўша манбада.

Мафтун этганидай мени оқ тонглар,

Куй олиб киради гўзал оқшомлар...

 Бу гўзал борлиқ, макон - табиат. Бироқ ҳар қандай гўзал тасвир гўзаллик намунаси бўлавермайди. Ҳар бир табиат унсурига "жон ато" этилганидагина, у ҳақиқатда ҳаракатда бўлганидагина, ҳақиқий гўзаллик касб этади. Зулфия чизган гўзал суратлар, она Ўзбекистонимизнинг ҳар бир манзараси жонли, ҳаракатда. Чунки:

Одамлар дарёси оқар ёнимдан,

Қарайман:

Ҳамма - ҳаммаси таниш.

Билмайман исмин ҳам, касбин ҳам аммо,

Биламан, барида буюк интилиш.

Эртани бугунга келтириш учун,

Бугундан гўзалроқ дамга шошади.

Ҳаётда ҳали ҳеч тарих  кўрмаган

Зафар китобидан варақ очади.

Ўзининг камтарона эътирофи ила айтганда "қалам деҳқони" Зулфиянинг ижодий хазинаси - сирли бир олам: унинг на чек-чегараси бор, на...Бу оламда адашиб кезиб юраверасиз, аммо чиқиб кетиш хаёлингизга ҳам келмайди. Чунки бу оламда шоира она юрти ва жаҳонни кезиб кашф этган дунё ва инсон манзаралари сизни сеҳрлаб қўяди. Ўша сеҳр бу оламда сизни гўзал Фарғона ва олис Миср, Ҳиндистоннинг афсонавий гўшаларига сайрга олиб чиқади, қайноқ давраларга олиб киради, жаҳон маданиятининг улкан арбоблари билан таништиради. Бу оламда сиз гўзаллик, эзгулик билан ёвузлик ўртасидаги азалий узвий муносабатни кўрасиз, амин бўласизки, баҳор, садоқат, меҳнат, таянч, орзу, ватан... бўлмаганида уларни "Одамзот албат ўзи кашф этарди, Кашф этгандай бахт".

Зулфиянинг ижодий хазинаси шеърий жавоҳирлардангина иборат эмас. Унда юқорида тилга олинган таржималар, ҳамюртларимиз сурати чизилган очерклар, сафдош шоираларнинг ижодий қиёфаларига чизгилар, ҳам устоз Ҳамид Олимжон хотирасига кўрсатилган яна бир эҳтиром - "Зайнаб ва Омон" опера либреттоси... Хуллас, таъбингизга нима маъқул бўлса, ўша нарсани топасиз. Табиатингиз равшанлашади, аллақандай бир қониқиш, қаноат туясиз.

Яна шунга амин бўласизки, сизга бу лаззатни инъом этаётган шоира - ҳаётнинг, ижоднинг барча иссиқ-совуғини кўрган инсон - қанчалик фожеий, қанчалик машаққатли бўлмасин, кечирган умридан нолимайди, ундан мусулмон фарзандига хос оддий, инсоний хулоса чиқаради:

Мен ўтган умрга ачинмай қўйдим.

Ҳеч кимда кўрмайин умримга ўхшаш:

Суйдим.

Эркаландим,

Айрилдим,

Куйдим,

Иззат нима билдим,

Шу - да бир яшаш!

Аслида ҳам инсонга шундан ортиқ нима керак? Бироқ шоиранинг яна бир ўтинчи бор. Гарчи бу ўтинч Зулфиядек шоира учун ортиқчадек туюлади, аммо, донишлик инсон ўз тақдирида бирон - бир вазиятни истисно қилмаслиги кераклигини ҳам тақозо этар экан:

Қайноқ суйгум,

Куйим,           

Совуқ жасадим,

Она - Ватан, ўтинч, бағрингдан қуйма!

Барча учун ибрат бўлгулик гаплар. Барчамизнинг энг олий бахтимиз, энг олий ниятимиз шу.

Зулфия баҳорнинг бошида таваллуд топган. Фасллар ичида одамлар қувонч билан кутиб оладигани - баҳор. Чунки бу фасл янги ҳаво, янги ҳаёт олиб келади.

Нуржаҳон ЙЎЛДОШЕВА,

Андижон саноат-энергетика коллежи ўқувчиси.