(31-сон) Ҳуқуқшунос минбари

Мамлакатимизда мустақил тараққиёт йилларида инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилди. Ўзбекистон Республикаси      Конституцияси, қонунлари, шунингдек, қонуности ва бошқа меъёрий ҳужжатларда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари таъминланиши тўла  кафолатланган.

Мамлакатимиз Бош қомусининг 45- моддасида вояга етмаганлар, меҳнатга лаёқатсизлар ва ёлғиз кексаларнинг ҳуқуқлари давлат ҳимоясида эканлиги, 64- моддасида ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбурлиги белгилаб қўйилган.

Бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича давлат сиёсатининг асосий йўналишлари эса боланинг ҳаёти ва соғлигини муҳофаза қилиш, уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини таъминлашни назарда тутади. Хусусан, қонун ҳужжатларида вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари ҳимоясига ҳам алоҳида эътибор қаратилган.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 96-моддасида ота-она вояга етмаган болаларга таъминот бериши шартлиги белгиланган. Вояга етмаган болаларга таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота ёки онадан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилиши, вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларга алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу кодекснинг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши кўрсатилган.

Қонунларимизда вояга етмаганлар мустақил равишда қандай битим ва шартномалар тузиши билан боғлиқ масалалар ҳам белгилаб қўйилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 27- моддаси иккинчи бандида "Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаганлар ота-оналари, фарзандликка олувчилар ва ҳомийларининг розилигисиз қуйидагиларни мустақил равишда амалга оширишга ҳақли:

1) ўз иш ҳақи, стипендияси ва бошқа даромадларини тасарруф этиш;

2) фан, адабиёт ёки санъат асарининг, ихтиронинг ёхуд ўз интеллектуал фаолиятининг қонун билан қўриқланадиган бошқа натижаси муаллифи ҳуқуқини амалга ошириш;

3) қонунга мувофиқ кредит муассасаларига омонатлар қўйиш ва уларни тасарруф этиш;

4) ушбу Кодекс 29-моддасининг иккинчи қисмида назарда тутилган майда маиший битимларни ҳамда бошқа битимларни тузиш.

Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаганлар ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларига мувофиқ ўзлари тузган битимлар бўйича мустақил равишда мулкий жавобгар бўладилар. Бундай вояга етмаганлар ўзлари етказган зарар учун ушбу Кодексга мувофиқ жавобгар бўладилар".

Кодекснинг 28- моддасида "Ўн олти ёшга тўлган вояга етмаган шахс меҳнат шартномаси бўйича ишлаётган бўлса ёки ота-онаси, фарзандликка олувчилари ёхуд ҳомийсининг розилигига биноан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган бўлса, у тўла муомалага лаёқатли деб эълон қилиниши мумкин.

Вояга етмаган шахсни тўла муомалага лаёқатли деб эълон қилиш (эмансипация) ота-онанинг, фарзандликка олувчиларнинг ёки ҳомийнинг розилиги билан васийлик ва ҳомийлик органининг қарорига мувофиқ ёхуд, бундай розилик бўлмаган тақдирда, суднинг қарори билан амалга оширилади".

Бир сўз билан айтганда, қонунларимизда вояга етмаганлар томонидан баъзи бир масалаларда мустақил, айрим масалалар бўйича эса  ота-оналари, фарзандликка олувчи ёки бошқа ваколатли шахснинг иштироки ва розилиги билан битим ва шартномалар тузиш мумкинлиги белгиланган. Нотариал идораларида ҳам вояга етмаганлар иштирокида тузиладиган битим ва шартномалар Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, қонунлари ва бошқа меъёрий ҳужжатларида белгиланган тарзда расмийлаштирилади.

Дилдора ҚОДИРОВА,

Андижон шаҳар 3-сон давлат нотариал идораси нотариуси.