(15 – сон)

9 апрель - Амир Темур таваллуд топган кун

Ўрта асрнинг йирик давлат арбоби, буюк саркарда, кучли, марказлашган давлат асосчиси, илм-фан ва маданият ҳомийси бўлмиш буюк бобомиз Амир Темур 1336 йили Кеш (ҳозирги Шаҳрисабз) шаҳри яқинидаги Хожа Илғор қишлоғида таваллуд топган. У ёшлигидан пухта билим олиб, барча соҳалар, айниқса, ҳарб санъати, қонуншунослик илмини мукаммал ўрганди.

Соҳибқироннинг бунёдкорлик соҳасидаги тарихий хизматлари айниқса, беқиёсдир. У умр буйи бунёдкорлик билан машғул бўлган. Амир Темур "Қай бир жойдан бир гишт олсам, ўрнига ўн ғишт қўйдирдим, бир дарахт кестирсам, ўрнига ўнта кўчат эктирдим" дея таъкидлаган. Амир Темурга ҳар бир зафарли воқеа ва севинчли ҳодисани муҳташам меъморлик обидаси барпо этиш билан нишонлаш одат бўлган. Шу мақсадда Ҳиндистон, Шероз, Исфаҳон ва Дамашқнинг машҳур уста-ҳунармандлари мамлакатда ҳашамдор иморату иншоотлар бино қилганлар.

Амир Темур ўзи забт этган мамлакатларнинг бир қатор шаҳарлари (Бағдод, Дарбанд, Байлақон)ни қайта тиклади. Соҳибқирон Табризда масжид, Шерозда сарой, Бағдодда Мадраса, Туркистонда машҳур шайх Аҳмад Яссавий қабри устига мақбара қурдирган бўлса-да, лекин асосий эътиборини она шаҳри Кеш ва пойтахт Самарқандга қаратди. Кешда отасининг қабри устига мақбара, ўғли Жаҳонгирга мақбара ва масжид қурдирди. Амир Темур ҳукмронлигининг илк даврида Кеш шаҳарни пойтахтга айлантириш ниятида бўлиб, унинг ободончилигига катта аҳамият берди. Бу ерда машҳур Оқсарой қад кўтарди.

Амир Темур Кешни Мовароуннаҳрнинг маданий марказига айлантиришга ҳаракат қилди. Ўша даврда шаҳар "Қуббат ул-илм вал-адаб" деган номга сазовор бўлган. Салтанат пойтахти   Самарқанд  гуллаб-яшнади. Шаҳарда Исфаҳон, Шероз, Ҳалаб, Хоразм, Бухоро, Қарши ва Кеш шаҳарларидан келган меъмору бинокорлари қўли билан саройлар, мадрасалар, мақбаралар қурилади. Шаҳар ташқарисида эса боғ-роғлар ва бўстонлар барпо этилади. Хусусан, Шоҳизинда меъморий мажмуасига мансуб Шодимулк оғо ҳамда Ширинбека оғо мақбаралари қурилади. Шаҳар ичида Бибихоним жоме масжиди, Амир Темурнинг қароргоҳи бўлган Кўксарой ва Бўстонсаройлар қад кўтаради. Шаҳар тевараги мустаҳкам қалъа девори билан ўралиб, Оҳанин, Шайхзода, Чорсу, Коризгоҳ, Сўзангарон ва Феруза каби номлар билан аталувчи 6 та дарвоза ўрнатилди. Мовароуннаҳрнинг деҳқончилик қилинадиган воҳалари, хусусан Зарафшон водийсида ўнлаб суғориш тармоқлари чиқарилиб, деҳқончилик майдонлари кенгайтирилди. Янги қишлоқлар барпо этилди.

 Амир Темур даврида савдо ва ҳунармандчилик ҳам ривожланди. Янги бозорлар, карвонсаройлар бунёд этилди.

Истиқлол йилларида юртимизда буюк саркарданинг ҳаёти, фаолиятини ўрганиш, номини абадийлаштириш борасида жуда катта ишлар қилинди. Хусусан, кўплаб кўчалар, майдонлар, мактабларга унинг номи берилди. Тошкент, Самарқанд, Шаҳрисабз ва бошқа шаҳарларнинг марказий майдонларида Амир Темур ҳайкали ўрнатилди. 1996 йили  Тошкентдаги Амир Темур хиёбонида Темурийлар даври музейи қурилди, "Амир Темур" ордени таъсис этилди, шу йили Халқаро Амир Темур жамғармаси ташкил қилинди.

Зарнигор ТОЛИБЖОНОВА,

АДУ қошидаги 3-академик лицей ўқувчиси.