(27-сон) Бугуннинг гапи

Сўлим ёз фаслида дам олиш масканларига бориб, йил бўйи йиғилган чарчоқларни чиқариш, ёз ҳавосидан баҳра олиш инсон саломатлигининг мустаҳкам бўлишида жуда муҳимдир. Шу ўринда айтиш жоизки, кўпчилик юртдошларимиз рўзғор ташвишларидан ортиниб, дам олиш масаласига у қадар эътибор қаратмайдилар. Бу уларнинг саломатлигига, меҳнат унумдорлигига салбий таъсир кўрсатади. 

"Узатиладиган қизим, уйлантирадиган ўғлимнинг тўйига йиғиняпман, менга дам олишни ким қўибди?", "Бу йил болам ўқишга топширади, топган -тутганимизни репетиторга беряпмиз, дам олишга йўл бўлсин...", "Иморат бошлаб қўйганимизга икки йил бўляпти, битгани йўқ, дам олишга сарфланадиган харажатни уйга харж қилсак, шу йили кўчиб ўтармидик..." каби ҳаёт ташвишларидан ошиниб, йилда ҳеч бўлмаса бир мартагина соғлиғимизни тиклаш, ҳордиқ чиқариш учун вақт ва маблағ топишга жазм қилмаймиз. Тўғри, бу масалалар ҳаётимизнинг муҳим томонлари ҳисобланади. Бироқ, яна бир ҳақиқат бор, яъни яхши яшаш, меҳнат қилиш, орзуларга эришиш учун инсон вақтида дам олиб, саломатлигини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратиши керак. Ахир саломатлигимиз яхши бўлмаса буларнинг бирортаси ҳам татимайди. Катта ишларни амалга ошириш учун куч-қувват ва яхши кайфият энг асосий омиллардан бўлса, тинимсиз ишлаган, дам олишни унутган инсонда бу хусусиятлар қаердан бўлсин? Хўш, биз қачон дам оламиз? 

Аксарият юртдошларимиз дам олишни бекорчилик ёки кексаликда бажариладиган иш деб ҳисоблайдилар. Ҳатто таниш-билиш, қариндош-уруғларимиз орасида ўзини қадрлайдиган, вақтида дам олишни унутмайдиганлари бўлса, уларга энса қотириб: "Қачон қарама, соя -салқинда дам олиб, ўйин-кулгу қилишдан бўшамайди!" деймиз. Ваҳоланки, ўрни келса автомашинамизни, маиший анжомларимизни таъмирлатиб, "даволаймиз". Ўзимиз топган, етишиш қийин бўлмаган матоҳларни қадрлаймизу, бир кетса қайтиб келмайдиган соғлигимиз ва қувватимизнинг қадрига етмаймиз.    Сарфланган пулимизнинг ўрнини тўлдиришга уринамизу, куч-қувватимиз ва  соғлиғимизни тиклашни эса ортиқча харажат ҳисоблаймиз.

Барча муаммо ва ташвишларни бир четга суриб, дам олиб, мароқли ҳордиқ чиқариш асабларни тинчлантириб, кайфиятни кўтаради. Яхши дам олган кишининг саломатлиги яхши бўлиш билан бирга, иш унуми ҳам юқори бўлади. Шу боис ҳам қонунчилигимизда бу масалага алоҳида эътибор қаратилган. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, 38-моддасида "Ёлланиб ишлаётган барча фуқаролар дам олиш ҳуқуқига эгадирлар" деб дам олиш масаласи белгилаб қўйилган. Қолаверса, меҳнат қонунчилигида ҳам дам олиш масаласи қатъий кўрсатиб ўтилади.

Ишга жойлашилаётганда тузиладиган меҳнат шартномасида белгиланган иш вақти муддати, дам олиш ва байрам кунлари ҳақ тўланадиган меҳнат таътили кафолатланади. Меҳнат Кодексининг 133-моддасига биноан, барча ходимлар, шу жумладан, ўриндошлик асосида ишлаётганларга ҳам меҳнат таътили берилади. Таътилдан мақсад дам олиш ва иш қобилиятини тиклашдир. Меҳнат таътилида бўлган вақтда ходимни унинг розилигисиз бошқа ишга ўтказиш, меҳнат шартномасини бекор қилиш мумкин эмас. Таътил - биринчи иш йили учун 6 ой ишлагандан кейин берилади. Иш йили меҳнат шартномасига биноан иш бошлаган кундан эътиборан белгиланади.

Ҳар биримиз яхши билиб олишимиз керакки, Халқаро Меҳнат Ташкилотининг "Ҳақ тўланадиган йиллик таътиллар тўғрисида"ги 52-Конвенциясига кўра, "Ҳақ тўланадиган йиллик таътилга бўлган ҳуқуқни истисно этувчи ёки бундай таътил олиш ҳуқуқини бермайдиган ҳар қандай келишув ҳақиқий эмас". Таътил ҳар йили, иш йили тугагунга қадар берилиши лозим.

Таътил учун ҳақ тўлаш жамоа шартномасида белгиланган муддатларда, лекин таътил бошланмасдан олдинги охирги иш кунидан кечикмай амалга оширилади. Шунингдек, ходим истаган ва ўзи учун қулай вақтни танлаб, дам олиш имкониятига эга.

Корхона, ташкилот ва муассасаларда ишлаётган ҳар бир ходим таътилга чиқиб, сиҳатгоҳларга бориб, дам олиб келиш ҳуқуқига эга. Бунинг учун ходим ўзи ишлаётган корхонанинг касаба уюшма ташкилотига ариза билан мурожаат қилиши лозим.

Сихатгохга бориш учун яшаш жойидаги поликлиникада санаторий-курорт картасини тўлдириш керак. Йўлланма муддати 14 кун. Йўлланма нархига уч маҳал овқатланиш ва даволаниш киради.

Ишловчилар йўлланманинг 45 фоизини ўз ҳисобидан тўлайди, тўловнинг қолган қисми эса қонун доирасида белгиланган имтиёзлар асосида қопланади.

Гўзал диёримизнинг ҳар бир вилоятида ўзига хос афзалликларга эга дам олиш ва даволаниш мажмуалари фаолият кўрсатмоқда. Йил бўйи меҳнат қилдингиз, ишладингиз, толдингиз. Йилда 14 кун ўзингиз учун ажратиб, ҳаёт ташвишлари, турмуш машаққатлари, меҳнат заҳматларидан чекиниб дам олинг. Саломатлигингизни тикланг. Соғлом бўлиб юртимизнинг яна-да гуллаб яшнаши учун ҳисса қўшинг.

  Севара ҲОШИМОВА,

Давлат муассасалари ва хизмати ходимлари касаба

уюшмаси Андижон шаҳар кенгаши раиси.