Мутахассис минбари

Саратон касаллиги деганда оддий одам кўз ўнгида бедаво, оғир дард намоён бўлади. Лекин, аслида саратон бедаво эмас. Касалликнинг жуда кўп турлари мавжуд бўлиб, хилма-хил кечади. Унинг баъзи турлари осонлик билан аниқланади ва самарали даволанади.

Саратон касаллиги турлари

 Организмнинг эпителий ҳужайралардан ривожланадиган хавфли ўсмалар саратон, деб айтилади. Хавфли ўсмаларнинг бошқа турлари ҳам мавжуд, масалан, бириктирувчи тўқималардан келиб чиқса, саркома деб аталади. Лимфа безларидан келиб чиқадиган хавфли ўсмаларга эса лимфомалар дейилади.

Ўсмаларнинг хавфли ва  хавфсиз турлари мавжуд. Хавфсиз ўсмалар барқарор бўлиб, ўзгармайди, атрофи ўзи ўсиб чиққан тўқима билан қопланган бўлади. Энг муҳими, кўпайиб, организм бўйлаб тарқалмайди, шунинг учун ҳам улар хавфсиз. Ёмон ўсмалар эса кўпайиб, атрофдаги тўқималарни эгаллаб олади. Улар хавфли  ҳисобланади.

Бугунги кунда саратоннинг 10 та тури энг кўп учрайди. Шулардан 8 таси аъзоларни, 2 таси эса қон ва лимфа тизимини шикастлайди.

Кўкрак бези саратони. Кўкрак бези ўсмаси келиб чиқишининг сабаблари ҳозирча номаълум. Бунда экология ва ирсият муҳим роль ўйнаши аниқланган.

Саратон 4 босқичда бўлади. Агар касаллик 1-босқичда аниқланса, 5 йил яшаб қолиш имконияти 94 фоизга, 2-босқичда аниқланса, 79 фоизга, 4-босқичда аниқланган ўсмани даволашнинг иложи йўқ, бунда шифокор фақат бемор аҳволини енгиллаштиришга ҳаракат қилади.

Буйрак саратони. Ҳар йили касалликнинг бу тури билан дунё бўйича 200 мингга яқин киши оғрийди, 100 мингга яқин ўлим кузатилади. Ҳозирда шифокорлар ушбу турни даволашда ижобий натижаларга эришиб келмоқда. Ўсма 1-босқичда аниқланса, ҳар 10 та бемордан 9 таси яшаб кетади.

Тўғри ичак ўсимтаси. Ичакни шикастлайдиган саратон турлари ичида бу ўсмалар ўзини узоқ муддат 20-25 йил ўсишига кўра бошқалардан ажралиб туради. Баъзида, янги хавфли ҳосилалар полиплардан ривожланади. Полиплар тўқималарнинг шиллиқ қаватлари устидан аномал ўсиб кетишидир. Улар деярли ҳар 2 та одамдан биттасида бор. Лекин кўпчилик уларга эътибор бермайди. Полипларнинг 10 фоиздан камроғи хавфли ўсмаларга айланди.

Лимфомалар. Лимфа тугунлари организмда ҳар-хил чиқиндилардан, айниқса, вирус бактериялардан тозаловчи фильтр вазифасини бажаради. Улар овал формада бўлиб, бутун организм бўйлаб жойлашган. Лимфа тугунлари лимфа томирлари билан бирлашиб, мураккаб тизим ҳосил қилади. Лимфома ҳам мураккаб касаллик, турли-туман кўринишларга эга.

Ўпка саратони - шафқатсиз. 

Саратон касаллиги турлари ичида энг хатарлисидир. Асосий сабаби тамаки маҳсулотларини чекиш ҳисобланади. Кўпроқ 55-60 ёшдаги одамларда учрайди. Ўпка мураккаб тузилгани ва ўсма тез ривожланганлиги сабабли эрта ташҳис қўйиш қийин.

Простата бези ўсмаси. Агар касаллик эрта аниқланса, ўсма бездан ташқарига чиқмаган бўлса, 95 фоиз ҳолларда муваффақиятли даволанади. Лекин ўсманинг хавфли томони белгиларсиз узоқ муддат кечиши. Катта ёшдаги эркаклар тез-тез уролог кўринишидан ўтиб туриш керак.

Қалқонсимон без ўсмаси деярли безарар. Бу турдаги ўсмалар нисбатан осон даволанади. Кўпинча уни томоқда шиш пайдо бўлганда ёки беморнинг ютишга қийналаётганлиги тўғрисидаги шикоятидан сўнг аниқланади. 95 фоиз ҳолатда ўсма атрофдаги тўқималарга хавф солмайди.

Лейкоз, оққон. Оққон икки хил формада, яъни ўткир ва тез тарқалувчи, сурункали ва секин тарқалувчи бўлади. Сурункали формаси тўғри даволанса, касалликни назоратга олиш мумкин. Касалликнинг бундай  формасига йўлиққан беморлар шифокорлар ёрдами билан 10 йиллар мобайнида яшаш имкониятига эга.

Сийдик пуфаги ўсимтаси. Сийдикдаги қон сийдик пуфаги саратони асосий ва биринчи симптомидир. Кўпроқ эркакларда учрайди. Пайдо бўлишига асосий сабаб, сийдик таркибидаги заҳарли моддалар, сийдик қопи деворини емиради. Сийдикка заҳарли моддалар тамаки маҳсулотларидан, автомобиль газларидан ўтиши мумкин.

Тери саратони. Саратон касаллиги турлари ичида тери меланомаси алоҳида аҳамиятга эга чунки, беморнинг ўзи теридаги ўзгаришларни олдиндан пайқаб қолиши мумкин. Айниқса, холларга, терининг ранги тасодифан ўзгарган соҳаларга эътибор бериш керак.

Даволаш усуллари:

Касалликнинг тури ва қайси босқичда эканлигига қараб, даво муолажалари буюрилади. Саратон жарроҳлик, иммунотерапия, кимётерапия, нур терапияси, таргеттерапия каби даволаш усуллари билан даволанади. Жарроҳлик -  даволашнинг асосий усулларидан бири бўлиб, бунда зарарланган ўсимта олиб ташланади.

Кимётерапияда ҳар-хил   кимёвий дорилар қўлланилади. Кўпинча, операциядан олдин ёрдамчи восита ёки жарроҳликдан сўнг касаллик қайталамаслиги учун 3-6 ой мобайнида қўлланилади. Аммо, кимётерапия организм учун зарарли бўлиб, иммунитет жараёнларининг бузилиши, соч, қош-киприкларнинг тўкилишига олиб келади.

Радиотерапия ёки нур терапиясида ўсимта кучли рентген аппаратига ўхшаш асбоблар орқали нурлантирилади.Бу ёрдамчи усул дард қайталамаслиги учун жарроҳликдан сўнг ёки олдин, операцияга тайёрлаш учун тайинланади. Баъзилар касалликка даво излаб, шифокорлар қолиб, малакасиз табибларга мурожаат қиладилар. Оқибатда, даволаш мумкин бўлган касалликнинг вақти ўтиб кетади ва беморга ёрдам бериш имкони йўқолади.

Ўзини қадрлаган инсон саломатлигига эътибор беради, тиббий текширувлардан ўтиб, даволаниб туради, турли касалликлар келиб чиқишининг олдини олади.

Санжарбек САЙДУЛЛАЕВ,

Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тадқиқот маркази Андижон филиали кимётерапея бўлими мудири,

Носиржон ЭРГАШЕВ, кимётерапевт.