(45-сон)

Қадим замонда бадфеъллиги билан донг таратган бир одам оппоқ либосларга бурканиб, бир донишманднинг олдига борибди: "Мен шу ўтиришимда кимга ўхшайман?" "Авлиёларга ўхшайсиз" дебди донишманд, унинг жавобидан мамнун бўлган одам эски одатини қилиб: "Сен эса гўнг тўлдирилган қопга ўхшайсан",- дебди.

Унинг бу гапини эшитган донишманд кулиб қўйибди. Донишманднинг ғазабланишини кутган одам ҳайрон бўлиб: "Нега куласан?" - деб сўрабди. Донишманд унга жавобан дебди: "Ичи яхшилик хислатига тўлган одам бошқаларни авлиё деб билади, ичи мўри каби қурумга тўла одамга бошқалар гўнг тўлдирилган қопга ўхшаб кўринади".

Ҳар бир яхшилик, керакли фойдали сўзни айтиш ҳам садақа ҳисобланади.

Бу ҳақда пайғамбаримиз Расулуллоҳ (с.а.в) дебдурлар: "Ҳар-бир маъруф садақадур". Аллоҳ Таолонинг бандаларига буюрган энг яхши амалларидан бири ўзгаларга озор берувчи сўзлардан қочмоқ ва яхши муомаладир. Муомала одобини билмаслик қанчадан-қанча одамларнинг дили оғришига сабаб бўлиши мумкин. Бу энг ёмон одатдир. Яхши муомала ҳам ярим ибодат саналади.

Донолар дебдурлар: "Бировга озор етказиш уруғини сепган киши зарардан ўзга ҳосил олмайди.  Бошқаларга манфаат етказган, ниҳолини кўкартирган киши тинчлик, шодлик мевасини ейди. Тоғ ёнида қичқириб нимани айтсангиз, акс-садо билан ўша айтганингизни эшитасиз. "Нимани эксанг, - шуни ўрасан", деган ҳикмат ҳам бежиз айтилмаган".

Луқмони Ҳаким ўғлига насиҳат қилиб дедилар: "Ўғлим, нодон ва жоҳил бир киши сен билан бирор масала устида баҳслашиб қолса, сен унга мулойимлик билан жавоб бер. Агар у сенинг жавобингдан қаноатланмай жаҳли чиқа бошласа, сўзингни яна қайтариб айтма, у билан олишиб ўтирмай, сукут қилки, аҳмоққа сукут жавобдир".

Ривоят борки, бир киши донишманднинг олдига келиб арз қилди: "Фалончи кўпчилик ўртасида менинг камчилигимни айтиб, изза қилди. Энди ўша аблаҳдан қандай қилиб қасдимни олсам бўлади?"

Донишманд унга деди: "Агар у кўпчилик ўртасида сенинг айбингни айтган бўлса, демак, ўзининг ҳам айбини очибди. Энди сен ўша одамлар ичида, унинг яхши сифатларини айтиб мақтагин".

- Нима учун, ахир у мени ёмонлаган бўлса, мен уни мақтайманми?

"Агар сен ҳам уни ёмонласанг, унда ўша аблаҳдан нима фарқинг қолади? Агар мақтасанг, балки қилган ишларидан уялиб, пушаймон бўлар", дебди донишманд.

Нақлдурки, бозорда икки сотувчи ўтириб, савдо қилишар эди. Уларни бири жиззаки бўлиб, бўлар-бўлмасга қўшнисини ҳақорат қилиб, унга озор берарди. Қўшниси эса уни фақат дуо қилар эди. Атрофдагилар бир куни ундан сўрашди: "Шеригинг сени ҳақорат қилса, сен уни дуо қиласан, бунинг сабаби нимада? Мен ҳамёнимда бор нарсаларнигина ишлата оламан", - деб жавоб берди у.

Мулойим, хушмуомала, ширин сўзли бўлиш энг яхши хислат, лекин ҳулқ-атвор ҳам гўзал бўлмоғи зарур. Улуғлик - ўзига оро бериб бежирим кийинишдангина иборат эмас, ақл, одоб, тарбиядандир.

Донолар дебдурлар: Тўрт нарса, тўрт нарсани келтиради. Сукут сақлаш - тинч яшашни, яхшилик қилиш-саодатни, саховат - улуғликни, ҳушмуомалалик - одамлар муҳаббатини.

Тўрт нарса тўрт нарса билан тугайди. Аблаҳлик - расволик билан, ғазаб-пушаймонлик билан, ялқовлик - хору зорлик билан, қўпол муомала - кўнгил қолиш билан.

Исломнинг ҳақиқий мезони ва ўлчови шуки, ўзингга нимани раво кўрсанг, бошқага ҳам шуни раво кўр. Ўзинг учун ҳоҳламаган нарсани, бошқага ҳам илинма. Инсонни ҳурмат қилган динини ҳам севади. Дини-диёнати бор одам ўзгаларга ёмон муомала қилмайди.

Лолахон ТОЖИМИРЗА ҳожи қизи.