(25- сон) шифокор минбари

Баъзан узоқ-яқинларимиздан тез чарчаб қолаётганликларини эшитиб қоламиз. Аслида бунинг боиси нима ва бу маълум вақт ўтгандан кейин бирор касаллик келиб чиқишига сабаб бўладими? Бу каби саволларга олий тоифали шифокор, терапевт Зуҳра Ортиқбоева жавоб беради:

- Чарчаш организмнинг ҳаддан ташқари зўриқиши натижасида меҳнат қобилиятининг           пасайиши билан кечадиган физиологик ҳолат ҳисобланади.

Ақлий чарчоқ интеллектуал меҳнат маҳсулдорлигининг камайиши, диққат ва фикрлашнинг сусайиши, лоқайдлик, иштиёқнинг пасайиши, ҳолсизлик, ўз ишини бажаришдан мамнун бўлмаслик, болаларда эса, мушакларнинг шалвираб қолиши ва ҳаракатланишининг сусайиши каби кўринишда кечади.

Тез чарчаб қолиш бу оддий ҳолат бўлмай, муайян касаллик белгисидир. Сурункали чарчоқ синдроми нотўғри овқатланиш, турмуш тарзининг тартибсизлиги ва баъзи касалликлар сабабли ҳам келиб чиқади. Шунингдек, унга юрак касалликлари, қандли диабет, хафақон, қалқонсимон без касалликлари, йод етишмаслиги, бош мия жароҳатлари, камқонлик (анемия), асаб хасталиклари ҳам сабаб бўлиши мумкин.

Оғир касалликни бошдан кечирган кишиларда чарчоқ тез юз беради. Арзимаган ва айтарли узоқ давом этмайдиган зўриқиш ҳам уларда бош оғриғи, ҳансираш, юрак уришининг тезлашиши, терлаш ва ҳолсизланишга сабаб бўлади.

Ўсмирлар организмида дармондорилар етишмаслиги туфайли ҳам чарчаш кузатилади. Болаларда эса, бу анча мураккаб жараён ҳисобланади. Чунки, улар организми анатомофизиологик хусусиятига кўра, ҳатто, унчалик уринмаганида ҳам тез чарчаб қолиши мумкин. Мисол учун гўдак уйқуга тўймаганда, бола мактаб партасида узоқ ўтирганда ҳам кузатилади. Шунингдек, кун тартибининг нотўғрилиги, бир турдаги машғулот, ортиқча ўйин-кулги ҳам болани тез чарчатади.

Болаларда чарчоқ белгилари кўпинча хатти-ҳаракат бузилишида кўринади: улар тоқатсиз, эътиборсиз, дарс вақтида гаплашадиган, яъни нитизомсиз бўлиб қолади. Касалликни бошдан кечирган айрим болалар бўшанг, ҳорғин, кучсиз бўлиб, яхши фикрлай олмайди.

Уйқу меъёрида бўлиши бу, албатта, ҳамма учун ижобий ҳолат. Болалар эса саккиз ва тўққиз соат тиниқиб ухлаши лозим. Тез чарчашнинг олдини олишда меҳнат ва дам олишни тўғри йўлга қўйиш, иш куни давомида қисқа муддатли танаффуслар қилиб туриш, иш жойини тартибга солиш ва ўзида озгина ҳорғинлик сезганда чарчоқни ёзадиган машқлар бажариш муҳим аҳамиятга эга.

Болалар тез чарчаб қолишининг олдини олиш учун уларда кун тартиби маромининг бузилишига йўл қўймаслик, машғулот ва дам олишни тўғри тақсимлаб, очиқ ҳавода кўпроқ сайр қилишига имконият яратиш лозим.

Эрталабки бадантарбия, югуриш, сузиш фойдали. Агар кишида чарчаш ҳолати сурункали давом этаверса, зудлик билан шифокор кўригидан ўтиш мақсадга мувофиқ.

Фаррух БЕРДИЁРОВ ёзиб олди.