(23-сон) Мутахассис минбари

 (Адабиёт дарсларининг ёш авлод

дунёқарашини юксалтиришдаги аҳамияти)

Маълумки, умумтаълим мактаблари ўқув дастурида она тили ва адабиёти фанига кенг ўрин берилган. Албатта, бунинг ўзига хос сабаблари бор. Энг асосийси, ушбу фан ўқувчи қалбига энг яқин бўлган билимларни, қолаверса, уларнинг саводхонлигини юксалтириш, тафаккур даражаси ва қобил-ятини ўстириш, эркин фикрлашга, мулоҳаза юритишга ўргатиши билан муҳим аҳамият касб этади.

Ўқитувчи дарс жараёнида ўқувчиларга айни лаҳзада ўрганиши зарур бўлган мавзуни қандай етказишга пухта тайёргарлик кўради. Бу жараёнда у дарсни қизиқарли ўтиш, илғор педагогик усуллар, техник воситалардан самарали фойдаланишга ҳам алоҳида эътибор қаратиши муҳимдир. Аниқ режалаштирилган дарс ўқув соатига мос бўлиши керак.

Адабиёт фанининг яна бир афзал жиҳати шундаки, у ўқувчига нафақат билим беради, балки унинг маънавиятини юксалтиради, тафаккур даражасини ўстиради. Адабиёт ўқитувчиси ўқувчи шуурида янги дунё очади, дарсликка киритилган асарларни ўрганиш жараёнида унинг мазмун-моҳиятидан, ўқиганларидан хулоса чиқаришни, ибратли томонларидан сабоқ олишни ўргатади.  Ўқитувчининг, умуман, дарснинг бош мақсади, юксак маънавиятли, билимдон, кенг тафаккурга эга, ҳар жиҳатдан етук авлодни тарбиялаш экан, дарс соатининг ҳар бир дақиқасидан унумли фойдаланишга катта эътибор қаратиш лозим.

Қўлимизда ёрдамчимиз - адабиёт дарслиги бор. Ўқитувчи имкон қадар қаҳрамонларнинг хусусиятларини, уларнинг бор бўй-басти билан очиб бериши керак.  Табиийки бунда ўқитувчининг нутқи равон, таъсирли, сўзга бой бўлиши зарур. Масалан, Алишер Навоийнинг "Хамса" асаридаги "Фарҳод ва Ширин" достони образлари таҳлилида Фарҳод - мардлик, меҳнатсеварлик, Ширин эса гўзаллик, юксак билим ва  одоб-ахлоқ соҳибаси тимсоли эканлиги айтилиб, инсонийлик, нафсни енга олиш, эзгу ишларга ўзини сафарбар этиш каби гўзал фазилатлар кишини мақсадга етказиши тушунтирилади.

Ёки Абдулла Қодирийнинг "Меҳробдан чаён" асаридаги Анвар ва Раъно образлари ўрганилганда, Анвар - камбағал, бироқ ўқимишли, ақл-заковати билан ҳурмат-эътиборга сазовор бўлган, бошқалардан ёрдамини аямайдиган,  Раъно эса билимдон, ўз муҳаббатини ҳимоя қила оладиган тимсол сифатида талқин этилади. Бундан ўқувчи ҳар бир даврда билимдонлик, комиллик, саводхонлик, мустақил фикрга эга бўлиш ҳаётнинг турли муаммоларига ечим топишнинг  омили бўлиши ҳақида хулосага келади. 

Адабиёт дарси, хусусан, китоб мутолааси инсон маънавий дунёсини бойитадиган жараён. Шу сабаб адабиёт фанининг асл моҳиятини англай билиш, ҳар қандай асарни тушуниб, уқиб ўқиш керак. Маъноси теран, қўнгилга осон сингийдиган, содда ва жозибали сўзлардан ўз ўрнида ва ўринли фойдаланиш ўқувчига дарснинг асл моҳиятини тушунтиришга, унинг пухта билим олишига яқиндан ёрдам беради. 

Адабиёт дарсларини юқори савияда ўтказиш, асарларнинг маъно-моҳиятини бўямай, аслидагидек ўқувчига етказиш ўқитувчидан катта билим, тажриба ва касбий малака талаб этади. Энг муҳими, ўқитувчи сўз сеҳрининг бор жозибасидан, самарали фойдалана оладиган сўз сеҳргари бўлиши керак.

Мадина НАБИЕВА,

Олтинкўл туманидаги 45- умумтаълим мактабининг

 она тили ва адабиёти фани ўқитувчиси.