(43- сон, 2016 й.)

21 октябрь - "Давлат тили тўFрисида"ги қонун қабул қилинган кун

Истиқлол йилларида аждодларимизнинг бой тафаккури ва дунёқараши маҳсули бўлган тилимизнинг жамиятдаги ўрни ва нуфузини мустаҳкамлаш, унинг бойлиги ва имкониятларини кенг намойиш этиш, ёшларни миллий қадриятларимизга ҳурмат руҳида тарбиялаш борасида салмоқли ишлар амалга оширилмоқда.

Собиқ тузум давридаёқ мамлакатимиз биринчи Президенти Ислом Каримов ташаббуси билан ўзбек тилига давлат тили мақоми берилиши катта тарихий воқеа бўлган эди. "Давлат тили тўғрисида"ги қонуннинг қабул қилиниши тилимизнинг мавқеини янада оширишга, унинг бойиши ва такомиллашувига хизмат қилмоқда.

Она тилимиз бойиб бормоқда

Эътироф этиш жоизки, дунёда уч мингдан зиёд тил мавжуд бўлиб, шундан атиги 200 дан ортиғи давлат тили мақомини олган. Улар қаторида ўзбек тилининг борлиги ҳар биримизни ғурурлантиради. "Давлат тили тўғрисида"ги қонуннинг қабул қилиниши мамлакатимиз ҳаётидаги муҳим воқеа бўлди. Бунга қадар ўзбек тили шунчаки маҳаллий тил даражасида тор доирада қўлланилган. Қонун қабул қилингач, унинг ҳаётда тутган ўрни кучайди. Албатта, илм-фан тараққиёти, жамият ривожи тилда ҳам ўз аксини топади. Иш ҳужжатларини юритиш, таълим-тарбия жараёни ўзбек тилида олиб борила бошланди. Кўча номлари, хиёбон ва географик объектларнинг номлари ўзбекчалаштирилди. Айниқса, тилимизнинг луғат таркиби йилдан-йилга янги сўз ва атамалар билан бойиб бораётганлиги эътиборга молик.

Тил - улуғ неъмат, ўзликни англаш, миллий онг ва тафаккурнинг ифодаси, авлодлар ўртасидаги руҳий-маънавий боғлиқлик тил орқали намоён бўлади. Жамики эзгу фазилатлар эса инсон қалбига, аввало, она алласи, она тилининг бетакрор жозибаси билан сингади.

Давлат тилини менсимаганлар жаримага тортилади

Ўзбекистон Республикасининг «Маъмурий жавобгарлик тўғрисида»ги Кодексида давлат тилини менсимаганлик учун жарима чоралари белгиланган. Шундай бўлса-да, жамоат жойларда услубий, орфографик хатоларга эътибор бермасдан турли эълон ҳамда рекламалар матнларини ўрнатиш ҳолатлари кўзга ташланаётганлиги бу борада кўп ишлар қилишимиз зарурлигини кўрсатади.

Тилга эътиборсизлик, ёт унсурлар ва хато сўзлар

Сўзлашув нутқимиздаги баъзи бир ёт унсурлар, жаргон ва шевага хос сўзларнинг қоришиқ ҳолда қўлланилиши бугун ҳеч биримизни ажаблантирмай қўйди. Аммо эътиборсизлик сабаб бу хатолар ёзувларимизда ўз аксини топмоқда.

Шунингдек, сўзлашув нутқимизда ёт ва тушунарсиз жумлаларни ишлатиш, адабий тил меъёрларини бузиш орқали атрофдагиларга билиб-билмасдан маънавий зарар етказишга "ҳисса қўшаётган"лигимизни кўпчилигимиз ҳатто англаб ҳам етмаяпмиз. Энг ёмони, тилимизга эътиборсизлик нафақат болалар, балки катталар руҳиятини ҳам зарарламоқда. "Оммавий маданият"га кўр-кўрона эргашиш туфайли она тилимизга хос бўлмаган айрим сўз ва жумлаларнинг тобора оммалашиб бораётганлиги барчамизни ташвишга солиши керак. Ана шу жараёнда ёш авлодни тилимиз софлиги ва миллийлигини сақлашга ўргатишимиз, уларини тўғри йўлга йўналтиришга алоҳида эътибор қаратишимиз зарур.

Ҳар икки ҳафтада бир тил йўқолиб бормоқда

ЮНЕСКО тарафидан Халқаро она тили кунида эълон қилинган ҳисоботларда дунёда мавжуд тилнинг қарийб ярми йўқолиб кетиш арафасида турганлиги қайд этилади.

Айни пайтда унутилаётган тилларда дунё аҳлининг 4-5 фоизи гаплашади. Ҳар уч тилдан биттасининг ёзуви бўлмай, фақат оғзаки нутқ шаклига эгадир.

Ҳар 14 кунда дунёда бир тил ўлади. Яъни, ҳар икки ҳафтада сайёрамизда мавжуд тиллар биттага камаймоқда. Агар вазият шу зайлда давом этса, келаси ўн йил ичида дунёда мавжуд тилнинг ярми унутилиб кетиши мумкин, - дейди ЮНЕСКО мутахассиси Жюдит Ноер.

 "Гапирувчи луғат", дунёдаги энг бой ва қашшоқ тил

Айни пайтда ЮНЕСКО дунёнинг турли нуқталарида йўқолиб бораётган тиллар учун "гапирувчи луғат"ларни яратиш, шу тилларда таълимни рағбатлантириш йўлида иш олиб бормоқда.

Бугунги кунда дунё тилларидан фақат 40 таси оғзаки ва ёзма жиҳатдан мукаммал      шаклланган ҳисобланади. Улар орасида ўзбек тили ҳам бор. Ўзбек тилида бир ярим миллион атрофида сўз борлиги айтилади.

Дунёдаги луғат жиҳатдан энг бой тиллар араб ва инглиз тиллари бўлиб, инглиз тили ҳисобида 2 миллион 500 мингдан ошиқ сўз бўлса, араб тилида уч ярим миллиондан ортиқ сўз бор. Дунёдаги энг қашшоқ тил Гвинеядаги Таки қабиласининг тилидир. Унда бор йўғи 340 сўз бор.

Сўнгги сўз

Донишманд ота-боболаримиз азалдан нутқ маданиятига катта эътибор беришган. Улар қолдирган асарларни ўқир эканмиз, ҳар бир сўз ўз ўрнида қўлланганига гувоҳ бўламиз. Сўз ҳиссини доимо билиб яшашимиз керак. Шундай экан, она тилимизни асраб-авайлаш, уни эъзозлаш ҳар биримизнинг зиммамизга катта масъулият юклайди.

Умида АДИЗОВА тайёрлади.