Мутахассис минбари

Фарзанд - инсонга ато этилган энг олий неъмат. Жажжигина чақалоқнинг оилага ташрифи хонадонларга нур, оилага бахт, келажакка ишонч ва умид олиб келади. "Фарзанд билан олам мунаввар", деб бежиз айтилмаган. Чунки, фарзанд - ҳаётимиз гултожи, у наслимиз давомчисидир.

Боланинг ривожланиши ва ўсиши - узлуксиз давом этадиган жараён. Бу жараёнда у мустақилликка ўргатиб борилади. Эндигина тетапоя қилиб қадам қўйишни, юришни ўрганган бола қўлини қўйиб юборишни хоҳлайди. Тили чиқиб гапиришни ўрганиши билан "Мен каттаман" дейди. Боланинг ўсиши ва ривожланиши учун зарур бўлган эркинликнинг чегараланиши ўз   навбатида ота-оналар учун ҳам маълум муаммоларни келтириб чиқаради. Ҳаётнинг ҳар бир даври ривожланиш хусусиятлари ва эҳтиёжларига кўра ўзига хос босқичларга эга. Боланинг ўсиб-улғайишида мактабгача бўлган даврни  шулар сирасига киритиш мумкин. Фарзанд тарбиясида айнан шу палла айниқса, аҳамиятлидир.

Мактабгача даврда ахлоқий тушунчалар борган сари қатъийлаша боради. Ахлоқий тушунчалар манбаи сифатида, уларнинг таълим-тарбияси билан шуғулланаётган катталар, шунингдек, тенгдошлари ҳам бўлиши мумкин. Ахлоқий тажрибалар асосан мулоқот, кузатиш, тақлид қилиш жараёнида, шунингдек, катталарнинг айниқса, оналарнинг мақтови ва танқидлари таъсирида ўтади ва мустаҳкамланади. Бола доимо баҳо, айниқса, мақтов олишга ҳаракат қилади. Бу баҳо ва мақтовлар боланинг муваффақиятга эришишга бўлган ҳаракатларининг ривожланишида, шунингдек, унинг шахсий ҳаёти, касб танлашида муҳим аҳамиятга эга.

Бу ёшда болаларда мулоқотнинг янги - шахсий ва ишбилармонлик мотивлари  шаклланади. Шахсий мулоқот мотивлари бу болани ташвишга солаётган ички муаммолари билан боғлиқ, ишбилармонлик мотивлари эса у ёки бу ишни бажариш билан боғлиқ бўлган мотивлардир. Бу мотивларга аста-секинлик билан билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш билан боғлиқ - ўқиш мотивлари қўшилади. Ўзини кўрсатиш мотивлари ҳам шу ёшда яққол намоён бўлади.

Мактабгача ёш даври болалари учун катталар берадиган баҳолар жуда муҳим. Болалар биринчи навбатда, маънавий-ахлоқий меъёр ва қоидаларини, ўз мажбуриятларига муносабат, кун тартибига риоя этиш, уй ҳайвонлари ёки бошқа жониворлар билан муомала қилиш меъёрини эгаллайдилар. Боғча ёшининг охирларига келиб, кўпчилик болаларда аниқ бир ахлоқий қарашлар таркиб топади, шунингдек, одамларга муносабат билан боғлиқ бўлган шахсий сифатлар ҳам шаклланади.

Боғча ёшидаги болаларнинг онги турли-туман ўйинлар орқали ўсиб боради, бироқ, шу нарса диққатга сазоворки, агар боғча ёшидаги болаларда фикрлаш қобилияти бўлмаганда эди, уларнинг таассуротлари бой, тафаккури ранг-баранг бўлмас эди.

Боғча ёшидаги болалар тафаккурининг ривожланишига фаол таъсир қилувчи омиллардан яна бири - эртаклардир. Болалар ҳайвонлар ҳақидаги турли эртакларни эшитганларида шу эртаклардаги образларни тасаввур қиладилар, уларга нисбатан маълум муносабатлари юзага келади,

Боғча ёшидаги болаларда ёқимли ва ёқимсиз ҳис-туйғулар алмашиб туради. Бу беқарорлик бола органик эҳтиёжларининг қондирилиши ва қондирилмаслиги билан боғлиқ. Бу эҳтиёжларнинг қондирилмаслиги сабабли болада нохушлик (ёқимсиз), норозилик, изтиробланиш туйғулари юзага келади.

Мактабгача таълим бола шахсини соғлом ва етук, шу билан бирга мактабга тайёрлаган ҳолда шакллантириш мақсадини кўзлайди. Таълим-тарбия қанчалик эрта бошланса, унинг  самараси шунчалик эрта намоён бўлади ва инсоннинг бутун ҳаёт тарзига ижобий таъсир қилади.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, ҳар бир тарбиячи етук мутахассис, ҳар томонлама юксак маҳорат эгаси бўлиши лозим. Тарбиячи  кўзгудир,  унинг берган тарбияси ёш авлод хатти-ҳаракатида акс этади. Ҳар томонлама ривожланаётган мурғак инсон ўзи ишонган, яхши кўрган ва ўхшашни истаган кишисига тақлид қилади. Унинг юришидан бошлаб, гапириш оҳангги, ҳатто кўз қарашларигача ўхшатишга уринади. Биз тарбиячилар ўзимизга танқидий баҳо бериб ўз-ўзимизни тарбиялаб ибрат кўзгусига айлана олсак, биз тарбиялаётган ёш авлод ҳам етук инсонлар бўлиб камол топади.

Гулшаной МИРЗАМАМЕДОВА,

Асака туманидаги 33-мактабгача таълим муассасаси тарбиячиси.