(20-сон) Турмуш чорраҳаларида

Тун билан ухламай, бу ёнбошдан у ёнбошга ағдарилиш билан тонг оттирган бўлса-да, ёстиқдан аранг бошини кўтарди. Бутун жисми қақшаб оғрирди. Ташқарига чиқди. Ҳамма жой сув қуйгандек тинч эди.

- Ҳей, қаердасан?!  У шундай деб бақирдию, кимга, нега жаҳл қилаётганини билмасди.

- Дадаси... Хотини ошхонадан оёқ учида юриб олдига келди. Хотинининг юзига ҳам қарамай ювиниш хонасига ўтди. Бошидан муздай сув қуйиб, бироз тетикланган бўлиб, нонушта қилиш учун  дастурхонига ўтирди.

- Қани, болаларинг?

- Ўқишига кетишди... Қизингиз ичкарида... Нонушта қилмайман, деди... Хотинининг қалтираб чиқаётган овозига бир раҳми келса, бир ғаши келарди.

- Ичкарида нима қилади, уйига қачон қайтаркан?!

- Дадаси... Хотини йиғламсираган товушда сўз бошлаб "қилт" этиб ютинди. - Қудаларингиз сўраб келишмаяпти-ку...

- Келмайди ҳам! У заҳрини хотинига сочиб, бақирди.

- Кутмаларинг қуда-пудангни! Келмайди барибир! Сенларга бошидан айт-гандим, бу одамларнинг кўзи очга ўхшайди, бунақа тоифадан яхшилик кутиб бўлмайди, деб. Ундай дединг, бундай дединг, ўз билганларингдан қолмадинг. Ана оқибати, қизинг олти ойда тўрт марта аразлаб келди. Турмуш бунақа бўлмайди. Ўлса ўлиги ўша уйдан чиқади, тамом-вассалом!..

Чойини ҳам ичмай, жаҳл билан юзига фотиҳа тортиб ўрнидан қўзғалди. Дарвозадан чиқишга чиқдию, бир муддат қаерга боришни билмай туриб қолди. Бугун дам олиш куни. Ҳамма оиласи бағрида, кимдир меҳмон кутган, биров меҳмонга борган, кимдир ҳафта давомида тўпланиб қолган ишини адо этиш билан машғул. Фақат у уйига сиғмайди. Ҳозир кўчада ҳам сарсон юрибдию, йўлидан биров чиқиб қолишидан, кимгадир рўпара келишдан чўчияпти. Биров тугул шу онда ҳатто, ўзидан ҳам уялади у. Бир кўнгли куёвининг, эркак қуданиннг олдига бориб эркакчасига гаплашмоқчи ҳам бўлди. Бироқ... Уялди. Тўйдан олдинги қизи билан куёвининг "томоша"лари, никоҳ кунидаги қилғиликлари кўз олдига келиб, қудасига ҳам, куёвига ҳам рўпара келишга юраги дов бермади.

...Унаштирувдан кейин эрталаблари қизи ясан-тусан, пардоз-андоз қилиб уйдан чиқиб кетаётганига бир-икки кўзи тушган эди. "Ҳадеб унаштирилган йигит билан учрашиши яхши эмас" деб ичида ғашлангандию,  қизига ҳам, хотинига ҳам индамаганди. Никоҳ базмида ўшанда қизидан қаерга кетаётганини сўраб-суриштирмагани учун пушаймон қилди. Базм ўртасига бориб тўйхонада чироқлар ўчди. Ҳайрон бўлиб, сабабини билиш учун тўйхона маъмуриятига учрамоқчи бўлганди, хотини кулиб қайтарди:

- Дадаси, чироқ ўчмади, ўзлари ўчиришди. Ҳозир ҳамма тўйда шунақа қилишади-ку? Ҳалиги нимайди "Лав стори" бўларкан...

- Нима деганинг у?

- Ёшларнинг тўйдан олдинги учрашувлари суратга туширилган, ҳозир ўша суратлар меҳмонларга кўрсатилади...

- Нима деяпсан сен?! - Унинг ғазаби қайнади. Қизинг билан куёвнинг учрашуви тўйга келганларга нима қизиғи бор экан?!

- Дадаси, ахир, ҳозир ҳамма тўйда шунақа қилишяпти-ку!? Бу урфга айланган. Унаштирилган йигит-қиз тўйгача суратга тушиб, фотоалбом қилади. Тўй куни шу суратлар меҳмонларга катта экранда кўрсатилади...

- Ҳе ўша урфингни... - Сўкингани олиб борувчининг пайдар-пай сўзлари босиб кетди. Экран ёришиб унда қизи билан куёвининг суратлари кўрина бошлади. Бир суратда куёви қизини қучоқлаб тушган, бошқасида қизи йигитнинг пинжига тиқилган... Унинг нафаси қайтиб, бошига оғриқ кирди. Кўзларидан олов чиқаётгандек юзи ёнар, худди ҳамма қўлини бигиз қилиб, уни кўрсатганча "Ана, шарманда қизнинг отаси шу!" дегандек бошини эгиб, букчайиб қолганди. Шармисорлик томошаси анча пайт давом этди. Унинг кўзи суратларда эдию, ҳуши ўзида эмасди. Ёнида ўтирган катта экранда термулиб қизининг беҳаёлигини ғурурланиб томоша қилаётган хотинига нимадир демоқчи бўлар, лекин овози чиқмай, бўғзига тугун тиқилганди. Йигитлар қийқириб ҳуштак чалар, қизлар чинқирар, у эса қўллари билан бошини чангаллаб "Бўлди, тўхтатинглар" демоқчи бўларди. Ҳартугул чироқ ёнди. Энди экранда тўй саҳналари кўринаётганди. Тўсатдан хотинининг кўзи унга тушди:

- Дадаси, тузукмисиз? деганди, хотинига нафрат билан тикилди:

- Қиз туғмай ўл! Қиз узатмай ўл! Тириклай ерга киргиздиларинг бугун!..

- Хотини эса бу гапларни эшитмагандай тураверди.

Бироз ўтгач, бундан ҳам шармандали ҳолат юз берди. Бир пайт куёв билан қизи даврага қўлтиқлашиб чиқиб келдилар. Ер ёрилсаки ерга кириб кетса. Кўзи тиниб кетди. Келин-куёв қўлтиқлашиб ўйинга тушаяпти, йигит-қизлар қийқириб уларни олқишлаб ирғишлаяпти. У эса мана шу шармандаликни ҳамма қатори томоша қилиб ўтирди...

...Биринчи марта қизи аразлаб келганида хотини шикояту қарғишни бошлаганди, оғзига урди:

- Никоҳ ўқилмаган йигит билан қўлтиқлашиб расмга, тўй куни сакраб-сакраб ўйинга тушган қизинг эрининг уйига бормасдан ўзини беқиймат қилиб бўлган! Энди овозингни ўчир! Тўй куни мени тириклай ерга тиқдинг икковлашиб, энди урсаям-сўксаям қизинг ўшаларнинг айтганини қилсин. Қизингга айтиб қўй, ҳар куни бўғчасини қўлтиқлаб уйга келавермасин! Сен эса қудаларингдан ғийбат қилиб, бошимни қотирма!..

Ўшандан бери қизи тўрт марта аразлаб келди. Бу гал қорнидаги ҳомиласини ҳам ўйламай ҳайдашибди. Хотини қўрқа-писа қудағай "Энди қайтиб келма, ўғлимга бошқа қизни олиб бераман!" деб дағ-даға қилганини айтди. Хотинининг дийдиёларини эслаб юраги санчиб оғриди. Ўзини беқадр қилган, ўз ҳурматини билмаганни биров қадрламайди, ҳурмат қилмайди. Тўйдан олдин турли жойларга бориб суратга тушган, никоҳ базмида куёв билан ўйинга тушган келинни қайнона ҳурмат қилармиди? Қизининг шунчаликка боришида унинг ҳам айби бор. Қизи унаштирилган йигити билан суратга тушишдан ҳаё қилмабдими, демак, у отасидан ҳам ҳаё қилмаган. Никоҳ базмида ҳаммани ўзига қаратиб, ўйинга тушган қиз отаси, акасини ҳурматини ерга урган эди. Онасичи, нимага у бунга йўл қўйди? Қизининг қилғиликларини била туриб, уни бу йўлдан қайтармади. "Бу ишни тўхтат!" демади. 

Вақтида тузатилмаган хато ортидан хатолар келаверади. Нима бўлганда ҳам қизининг оиласини сақлаб қолиши керак. Шунчасига томошабин бўлиб турганидек, қизининг оиласи бузилишига томошабин бўлиб турса, эртага яна ўзига жабр бўлади. Буёғига ҳушёр туриши керак. Кимдир паст кетиши, ўзини қурбон қилиши керак бўлса, у оила бошлиғи, ота бўлиб, ғурурини қурбон қилади. Қизи, унинг бахти учун нима керак бўлса қилади. Ота бепарво бўлган оиланинг аҳли аёли шарманда бўлади, деган ҳаққиқатни ўғилларига уқтириш учун бош эгишга тайёр туриши керак. Ахир эгилган бошни қилич кесмайди, дейишади-ку. Ҳозир қудасиникига бориб, қудалари, куёви билан гаплашади.  Ҳар қандай ҳолатда вазиятни юмшатиб, қизини оиласига қайтаришга уринади. Ота учун "қизи эрдан қайтиб келган" деган маломат жуда оғир. Бу маломатни эшитгандан кўра қудаларининг пойига бош уриш енгилроқ...

У хаёлидан кечган ўйлардан руҳланиб, томоғига қадалган аччиқ тугунни ютди-да дадил қадамлар билан олға юриб кетди...       

Умида АДИЗОВА