(20-сон) Ўзбек шоиралари

Мумтоз адабиётимиз тарихида ўзининг ижоди билан ёрқин из қолдирган шоиралар кўп. Бундай шоираларимиз қаторига Увайсий, Нодира, Анбар Отин, Дилшоди Барно кабилар киради. Улар кўнгилга яқин, бадиий жиҳатдан мазмунли ва таъсирли ижод намуналари билан шеърият ихлосмандларининг қалбидан жой эгаллаган.

Ана шундай шоиралардан бири ХIХ асрда Марҳаматнинг Ўқчи қишлоғида яшаб, ижод қилган Самар бонудир. Ўзбек адабиётининг илғор вакилаларидан бири сифатида гўзал шеър ва ғазаллар битди. У 1837 йилда Ўш шаҳрида таваллуд топган. Асли машҳур шоир Хувайдонинг чевараси бўлган Самар бонунинг отаси Сирожийдан фалсафа ва шеърият назариясидан сабоқ олади. Шоира 18 ёшида мингтепалик боғбоннинг ўғлига, яъни отасининг шогирди Шарифжонга турмушга чиқади. Орадан бир йил ўтмасдан Шарифжон фожеали тарзда вафот этади. Бону 19 ёшида қўлидаги чақалоғи Заҳириддин билан ёлғиз қолади. Шоира шеър ва ғазалларида ҳаёти оғир синовлар билан ўтса-да, умрининг охирига қадар турмуш ўртоғига содиқ қолиб ҳаёт кечирганлигини баён этади:

Бону айтар бу оламдаки, ғамсиз юрмадим ҳаргиз,

Бу дунё даврини шодмону хандон сурмадим харгиз.

Жаҳонда юрдиму турдим, неча чектим жафоларни,

Жафосин кўрдим, эй дўстлар вафосин кўрмадим ҳаргиз.

Аё дўстларки, мен ёлғиз, ғариби бенаво қулмен,

Топай аҳли аёл, атфол деюб қайғурмадим харгиз.

Ҳаёти зиддиятларга, меҳнату машаққатларга тўлиқ бўлган Самар бону бобоси Хувайдо, отаси Мавлавий Сирожий каби ижод билан шуғулланишдан асло  тўхтамади, мактабдорлик қилади, отинбибилик фаолияти билан ҳаёт кечиради. У ўзи яшаган Ўқчи қишлоғида қизлар учун мактаб очади. Қизларга нафақат диний, балки хуснихат, адабиёт, шеъриятдан билим беради. Ўтган асрнинг 50-60 йилларигача шоиранинг ўқувчилари, қиз набиралари тез-тез йиғилишиб, шеърхонлик қилишар, адабий суҳбатлар, мушорилар ўтказишган. ХХ аср бошларида Мингтепада ғазалхонлик,     шеърхонлик кенг ёйилган бўлиб, бу эса ўша давр аёлларининг маънавий комиллиги, фозила ва оқила бўлганидан далолат беради.

ХIХ асрда  аёллар ҳар қандай ҳақ-ҳуқуқлардан махрум бўлган бир даврда кўплаб адолатсизликларга қарши туришга ўзида куч, матонат топиб, маърифатга, манавиятга ошно бўлган Самарбонунинг ижоди ва ҳаёти биз ёшларга ибратдир. Қолаверса, у миллатимз аёлларининг ёрқин томсолларидан бири сифатида қалбларимиздан муносиб жой олади.

Гулноза ХОШИМОВА, Андижон шаҳри.