Мутолаа

Заҳириддин Муҳаммад Бобур деганда кўз олдимизда ўзбек адабиётининг Алишер Навоийдан кейинги буюк намоёндаси гавдаланади. Машҳур муаррих Мирзо Ҳайдар таъбири билан айтганда, "Туркий шеърни Амир Алишердан кейин ҳеч ким Бобур ёзган даражада ёзган эмас". Дарҳақиқат, Бобур ижоди мумтоз сўз санъатимизда Навоийдан кейинги алоҳида босқични ташкил этади. У адабиётни ҳаётга, адабий тилни халқ тилига яқинлаштирди. Шоир меросининг ҳайратланарли даражада ҳаётийлиги, кўнгилга яқинлиги, туйғуларни табиий ва самимийлиги шундандир.

Бобур соҳибдевон шоир бўлса-да, унинг девони бизгача мукаммал ҳолда етиб келмаган. Ҳозиргача шоирнинг 119 ғазал, 1 маснавий шеъри, 209 рубоийси, 10 дан ортиқ туюқ ва қитъалари, 50 дан ортиқ муаммо ва 60 дан зиёд фардлари аниқланган. Девони таркибидан умумий ҳажми 270 байтдан иборат 8 маснавий ҳам ўрин олган.

Шоир ижодида Ватан соғинчи асосий мавзуга айланган. Кўплаб рубоийларида бунга гувоҳ бўламиз. Бобур ватанини кўпинча севимли бир "ёр" образи каби тасвир қилади, ёрни диёрга, ёр ҳажрини диёр фироғига тенг қўяди, бу икки образни "ёр" билан "диёр"ни кетма-кет тизади ёки бири орқали иккинчисини ифодалайди, диёрсиз ёрни, ёрсиз диёрни кўз олдига келтира олмайди. Ёридан жабр, диёридан жафо кўради, ёрни соғинади, диёрини қўмсайди:

Кўпдин бериким ёру диёрим йўқтур,

Бир лаҳзау бир нафас қарорим йўқтур.

Шундай қилиб, шоир ижодида "ёр" образи янги моҳиятга эга бўлиб, у "диёр" образини синонимига, нисбати ва рамзига айланди.

Бобур ўз юртини қолдириб Ҳиндистонга кетганини бир "хатолик", "юзи қаролиқ" деб билади, бу ишидан қаттиқ пушаймон бўлади:

Толе йўқки жонимға балолиғ бўлди,

Ҳар ишниким айладим хатолиғ бўлди.

Ўз ерин қўйиб, Ҳинд сори юзландим,

Ё раб, нетайин, не юз қаролиғ бўлди.

Шоҳ ва шоир бўлган буюк бобоколонимиз Мирзо Бобур юрагида бир дард билан яшади. Ватанини севди, дийдорини кўришга интизор бўлди. Тақдирнинг аччиқ қисмати ўлароқ, ундан дардчил сатрлар мерос қолди. Бундай сатрлар эса мангуликка дахлдордир.

Нигора Юнусова,

Андижон шаҳар 2-сон ихтисослаштирилган мактаб-интернат директори.