Талаба тадҚиҚоти

Нафақат қардош қирғиз миллатининг машҳур ёзувчиси, балки жаҳон адабиётида ўз ўрни, ўз услубига эга Чингиз Айтматов менинг энг севимли адибларимдан биридир. Мен унинг кўп асарларини ўқиб чиққанман. Айниқса, мен ёзувчининг "Оқ кема" қиссасидан жуда таъсирланганман, гўё ўзимни асар қаҳрамонлари билан бирга юргандай ҳис этганман.

 Асарни икки марта - биринчи марта 7-синф ўқувчиси бўлган вақтимда, иккинчи марта эса, яқинда ўқиб чиқдим. Кейинги мутолаамдан сўнг менинг таассуротларим янада бойиди, асар орқали ўзимда кўп нарсаларни кашф қилдим.

Қиссадаги бир-биридан ёрқин бўёқлар билан тасвирланган қаҳрамонлар, қирғиз миллатининг қадим урф-одатлари, бир-бирларига муносабатлари, ўзига хос фазилатларию камчиликлари, гўзал табиати ҳамда асардан келиб чиқадиган улкан хулосалар нафақат мени, балки кўплаб ўқувчиларни шубҳасиз, чуқур ўйларга толдиради, мулоҳазага чорлайди. Айниқса, содда ва ювош Мўмин бобо, муросаи мадора учун кескин ишлардан қайтмайдиган буви, Бекей, Саиджамол, узоқдаги отаси ёнига бориш учун балиққа-да айланишга шай, мактабга боришга ташна болакай Нурғози, фарзандсизлик туфайли шафқатсиз кимсага айланган Ўрозқул ҳамда Гулжамол образлари орқали асар воқеалари ичига киришиб кетамиз.

 Овулда учтагина оила яшайди. Шу оилалардаги одамлар муносабатларидаги ижобий ва салбий хислатлар орқали ёзувчи  воқеалар  жараёнини тасвирлай бошлайди.

Етти ёшли бош қаҳрамон Нурғози ҳамиша ёлғиз. Унинг ота-онаси ажрашган, икки ёққа қараб кетган. Уларни эслай олмайди ҳам. Боланинг кўпинча мулоқот қиладиганлари одамлар эмас, турли буюмлар. Яъни янги сумкача, портрет, дурбин. У дурбин билан матрос деб ўйлагани отасининг Оқ кемасини хаёлан кузатади. Булардан ташқари, у шу атрофдаги харсанг тош билан, ўсимликлар билан ҳам мулоқот қилиб кетаверади.

Асарнинг яна бир ёрқин қаҳрамони бор. Бу Мўмин бобо эртагида айтилишича, миллатнинг бош аждоди бўлмиш Она буғи образидир. Эртакдан катта таассурот олган Нурғозининг тушию, хаёлида Она буғи улуғ сиймо бўлиб гавдаланаверади.

Мўмин бобо эса, фарзанд туғиб бера олмаётганлиги учун кунаро эри Ўрозқулдан калтак ейдиган қизига енгиллик бўлиши учун бешафқат куёвининг ҳар қандай буйруқларини адо этади. Қор-ёмғирли кунларда ҳам, совуқ изғиринли онларда ҳам куёви иш юритувчи бўлган ўрмон хўжалигидаги ҳар қандай юмушларни-да бажариб кетаверади. Ҳатто, бир кун келиб куёвининг бошлиқлари маишати учун буғини-да ўлдиришга жазм қилади. Нурғозининг ёшгина шуурида улкан зотга айланган буғининг ўлдирилиши бусиз ҳам оиладаги жанжаллар, муаммолар, ота соғинчи туфайли жар ёқасига келиб қолган боланинг фожиасига сабаб бўлади.

Асардан кўп ибратли хулосалар олиш мумкин. Улардан бири ҳамиша ўқишга ташна бўлиб, янги сумкачасини қўлидан қўймайдиган болакай образи мени ўйлашга ундади. Дунёда ўқишни жуда-жуда хоҳлайдиган болалар ёки пули йўқлиги ёхуд ноқулай шароити сабаб ўқув даргоҳига бора олмайдиган болалар қанча?! Бизда-чи?! Ўн бир йиллик бепул таълим, ўқишимиз учун барча шароитлар муҳайё. Шуларни ўйлаб, мана шундай юртда яшаётганлигимга шукрона келтираман.

Асарни ўқир эканман, унинг ичига - қаҳрамонлар орасига тушиб қолгим, хусусан, ёлғизгина болакай Нурғози билан тўйиб-тўйиб мулоқот қилгим, паймонаси тўлган пайтда унга тасалли бериб, бевақт ўлимдан асрагим келади.

Мен каби кўплаб ўқувчилар қалбига мана шундай туйғуларни солган "Оқ кема" қиссаси асрлар оша яшайверадиган буюк асардир.

Гуллола ШЕРБОЕВА,

Андижон давлат чет тиллари институти инглиз тили ва адабиёти факультети

талабаси.