Мозийдан садо

Жалолиддин Румий (1207 йил Балхда - 1273, Кўня) - шоир ва мутафаккир. Тасаввуфдаги мавлавия тариқатининг асосчиси. Араб, форс ва туркий тилларида ижод қилган. Отаси Баҳоуддин Валад сўфийлар ва фиқҳ донишманди бўлган. Шу боис ҳам султон Муҳаммад Хоразмшоҳ (1199-1220) саройга таклиф этган. Лекин Валад унинг таклифини рад этиб, мактабдорлик ҳамда илмий-ижодий иш билан машғул бўлган.

Румий шахсияти камолотида шоир ва шайх Шамси Табризийнинг ўрни катта. У уч йил Румийга дарс беради: фалсафа, хусусан, сўфийлик таълимотини ўргатади. Шоирнинг ўзи ҳам бир байтида "Агар Аттор менга руҳ бахш этган бўлса, Шамси Табризий тилсим калитини тутқазди", деган. 1244 йилдан Румий устозини ниҳоятда ҳурмат қилгани учун ўз ғазалларида "Шамси Табризий", "Шамси" тахаллусларини қўллай бошлаган.

Жалолиддин Румий ўзидан улкан шеърий мерос қолдирган шоирдир. Унинг жаҳонга машҳур "Маснавий"си ўттиз бир мингдан зиёдроқ мисрани ўз ичига олади. "Девони кабир"и (Улуғ девони) қарийб қирқ тўрт минг мисрадан иборат бўлиб, унда икки минг етти юз уч ғазал жамланган. Румийнинг фалсафий ва лирик тўртликлари, рубоийлари тўрт минг мисрадан ошади. Лекин шоир қўлига қалам олиб ёзгани атиги ўн саккиз мисра холос. +олган етмиш тўққиз минг мисра, бари бадиҳа бўлиб, "котибул асрор" деб аталмиш шогирдлар томонидан қаламга олинган. Мана бир неча асрким, мазкур бадиҳалар ўқувчи ва   тингловчиларга завқ-шавқ бағишлайди, теран фикри, ажиб ҳассослиги, фавқулодда оҳангдорлиги ва шеърий шаклларнинг мукаммаллиги билан китобхонларни ҳайратга солади. Шоирнинг шеърий асарларидан ташқари, бизгача унинг ваъзлар китоби, мулоқотлар мажмуаси "Фихи-ма-фихи" ва турли кишиларга ёзган бир юз қирқта мактуби етиб келган.

Шоир ва мутафаккир умр бўйи диний ақидалар истибдодига қарши, инсон руҳи эркинлигини ҳимоя қилди. Салбчилар юриши ва фанатизм ҳукм сурган бир даврда у ирқи, тили ва диний мазҳабидан қатъи назар, инсонлар тенглигини ташвиқ этди.

Шоирнинг шеърлари, ваъзлари ва фаолиятида шаҳар аҳолиси қуйи табақаларнинг феодал тузумга, давлат хизматидаги диний мафкура намояндаларига қарши норозилиги акс этиб туради.Бироқ ўқувчилар хукмига ҳавола этилаётган бу китоб шоирнинг фалсафаси ҳақидаги монография ёхуд унинг шеърий бисотига бағишланган тадқиқот эмас, балки биографик романдир.

Шоир ҳали тирик экан, таъқиб ва ҳужумларга учраган, уламолар унинг асарларини дин ва шариатга зид, деб эълон қилишган. Эл орасида машҳурлиги унинг ўзини жисмоний жазодан сақлаб қолса-да, лекин фикрларини ҳам шундай бир жазодан сақлаб қололмаган. Мутаассиб руҳонийлар шоир қарашларининг диний либосидан фойдаланиб, унинг шеъриятидаги гуманистик маъноларни ортодоксал - диний руҳда талқин қилишга уринганлар.

Румий шеърияти, асосан, илоҳий ишқ билан боғланган. У ўзининг барча асарларида еру - кўкнинг соҳиби бўлмиш Аллоҳ ва унинг заминдаги халифаси ҳазрати инсонни улуғлайди. Румийнинг машҳур асари "Маснавий маънавий"дир. Асарда +уръони карим ва Ҳадиси шариф маъноларини ўзига сингдирган, инсон ҳаёти билан боғлиқ барча масалалар бадиий йўсинда баён этилган.

Ҳозирги кунда Жалолиддин Румийнинг ўзбек тилига таржима қилинган "Муҳаббат маъвоси", "Ҳикматлар", "Кўзни юмгил, кўзга айлансин кўнгил," ҳикматлари, "Етти мажлис" каби асарлари китобхонлар ҳукмига ҳавола қилинган.

Румий ижоди юксак бадиияти билангина эмас, балки мантиқ кучи, фалсафий фикрларга бойлиги билан ҳам катта таъсир кучига эга. Унинг табиат ва жамият ҳодисаларининг доимий ўсиш, ўзгаришда экани, эскининг йўқолиб, янгининг пайдо бўлиши - "дунёнинг зиддиятлар бирлигидаги зиддиятлар жанги"дан иборатлиги тўғрисидаги қарашлари, немис файласуфи Гегелнинг эътирофича, унинг диалектик усулни яратишига ёрдам берган.

Муборакхон ИСАҚОВА,

Булоқбоши тумани ахборот кутубхона маркази директори.