Ҳар сафар "Бобурнома"ни ўқиганимизда, буюк шоир, шоҳ ва саркарда Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг янги-янги қирралари очилаверади. Унинг нақадар адолатли, шижоатли, доно ва зукколиги, юксак истеъдод соҳиби эканлиги намоён бўлади.

Айниқса, унинг жисмонан бақувват, мард ва жасур инсон бўлганлигини алоҳида эътироф этиш ўринли. Бунга "Бобурнома"даги бобомизнинг болалигиданоқ жисмоний машқлар билан жиддий шуғуллангани, хусусан, қалъа девори устида икки йигитни қўлтиғига қистирганча чопиб машқ қилиши ёки музлаётган дарёга шўнғиши сингари ҳолатларни мисол қилиб келтириш мумкин. 

Эзгулик ва яхшилик ҳаётнинг олтин қоидасидир. Зотан, Бобур "Яхшилик" радифли ғазалида ўзининг ҳаётий тамойилини баён этган. Унинг умр йўли энг мураккаб вазиятларда ҳам шу ақидага содиқлигини кўрсатади. Шоир ҳаёт мазмуни ҳақида мулоҳаза юритар экан, ҳикматомуз хулосаларга келади.

Заҳириддин Бобур қисқа умр кўрган бўлса-да, асрлардан-асрларга фақат эзгулик ва яхшиликка элтувчи бетакрор асарларни қолдириб кетди. Унинг асарлари, ижодий мероси ҳали-ҳануз қалбимизни мунаввар этиб келаётир. Бугун дунё тарихчиларининг таъкидлашича, Заҳириддин Муҳаммад Бобур ростгўй ва ҳақпарвар шоҳ бўлган. У ўзининг машҳур "Бобурнома" асарида бошидан ўтганлари, кўрган-кечирганларини хаспўшламасдан, рўй-рост ёзгани эътироф этилмоқда.

қизи Гулбаданбегим ўз отасининг йўлидан бориб, укаси Ҳумоюн Мирзонинг ҳаёт йўлини ёзиб қолдирган. У "Ҳумоюннома" асарида Бобур мирзонинг эзгу фармонларидан бири 1526 йилда ўз империясида ичкиликбозликни расман тақиқлаганлигини баён этади. 

Нафақат улуғ шоир ва шоҳ, балки бир инсон сифатида ҳаётнинг аччиқ-чучугини обдон тотиб кўрган Бобур Мирзонинг ушбу Фармони тўлиқ матни "Бобурнома"нинг "Тўққиз юз ўттиз учинчи йил(1526-1527) воқеалари" бўлимида келтирилган.

Унда жумладан шундай дейилади: "...тинч сақланган мамлакатда (Худо офат ва    хавфлардан омон қилсин) мутлақо ҳеч бир киши ичкилик ичишга уринмасин, уни ҳосил қилишга тиришмасин, ичкилик ясамасин, сотмасин ва олмасин, ўзида сақламасин, элтмасин ва келтирмасин".

Бобур ҳали юрт илҳомларини ўз қалбига тўла ошно қилмай туриб, ўспирин чоғлариданоқ қўлига қилич тутганлиги тарихдан яхши маълум. Бобурнинг дилида салтанат ишқи, Марказий Осиёни ягона, қудратли давлатга бирлаштириш иштиёқи жўш урарди. У бу ҳаракати билан ўзаро қирғинларга барҳам бермоқчи бўлди, лекин тарихнинг шафқатсиз тўлқини унинг ўзини азиз тупроғидан, Ватанидан бадарға этди. Бобур "Ўз ерни қўйиб, Ҳинду Афғон сори" юзланди. Мана, шоирнинг ўзи ҳасрат, афсус ва надоматлар билан бу ҳақда нима деган эди:

Толе йўқи жонимға балолиғ бўлди,

Ҳар ишники айладим хатолиғ бўлди.

Ўз ерни қўйиб, Ҳинд сори юзландим,

Ёраб, нетайин, не юз қаролиғ бўлди.

Тирик бўлатуриб ўз жонажон диёридан жудо бўлган шоир умр бўйи Ватанни эслаб, ҳижрон ўтларида ёниб, ғуссага кўмилиб яшади. Бобур сўнгги нафасигача она юрт хаёли билан яшади. Шоир рубоийларида ватан мавзуси марказий ўринни ишғол этди. Шоир олис юртларда ватанини қўмсаб жуда кўплаб рубоийлар ёзди.

Ёд этмас эмиш кишини  ғурбатда киши,

Шод этмас эмиш кўнгулни меҳнатда киши.

Кўнглум бу ғарибликда шод ўлмади, оҳ,

Fурбатда севинмас эмиш, албатта, киши.

Ёки: 

Кўпдин бериким ёру диёрим йўқтур,

Бир лаҳзау бир нафас қарорим йўқтур.

Келдим бу сори ўз ихтиёрим бирла,

Лекин боруримда ихтиёрим йўқтур.

Бобур ёлғиз ёрдан жудолик аламларини куйлаш билан кифояланмайди, балки бу ҳисга диёр фироқини ҳам уйғунлаштириб, мавзунинг қулочини ёзади, Ватан соғинчини тараннум этади.

Бобур бутун Осиё тамаддунига улкан таъсир кўрсатган шахслардан бири сифатида ўзидан ўчмас из қолдирди. Бу ҳақда ҳинд халқининг атоқли фарзанди Жавоҳарлаъл Неру шундай дейди: "Бобур келиши билан Ҳиндистон янги сулола ҳукмронлигида қудратли салтанатга айланди. Шу боис Оврупонинг ҳужум қилиш хавфи ёки эҳтимоли йўқ даражага тушиб қолди".

Улуғ шоир ва давлат арбоби, тарихнавис Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг бебаҳо ижодий мероси замонлар ўтгани сайин дунё халқларини  оҳанграбодек ўзига чорламоқда.

Турсуной

СОБИРХўЖАЕВА