Инсон борки, ҳамиша олам ва одамни билишга, уларга нисбатан ўз қарашларини шакллантиришга, қалби ва онгида чинакам инсоний фазилатларни улғайтиришга интилади. Бу фазилатлар инсонга асрлар оша мерос бўлиб келмоқда.

 Айни дамда кишининг ўзлигини англашида, билим ва салоҳиятининг юксалишида халқ оғзаки ижоди ҳамда миллий адабиётимизнинг аҳамияти ниҳоятда катта. Айниқса, асрлар кўзгуси бўлган халқ оғзаки ижодидаги достонларга  алоҳида тўхталиш ўринли. Хусусан, "Гўрўғли"  "Равшанхон", "Рустамхон", "Кунтуғмуш", "Алпомиш" каби достонлар қадим аждодларимиз ҳаёти, яшаш тарзи, уларнинг интилишлари, ҳаётий қарашларини билишимизда жуда катта тарбиявий аҳамият касб этади.  Хусусан, "Алпомиш" достони бизга ватанпарварлик фазилатларидан сабоқ беради. Адолатли ва ҳақгўй бўлишга, жонажон юртимизни, муқаддас оила қўрғонини асраб-авайлашга, дўсту биродарларимизни, ор-номусимиз, аждодларимизнинг муқаддас мозорларини ҳар қандай тажовуздан ҳимоя қилишга ўргатади. Бу ўлмас асар халқимиз томонидан асрлар давомида яратган, ўз иймон-эътиқодидек асраб-авайлаб, бизгача етиб келиши таъминланган. Достондан қанчадан-қанча авлод-аждодларимиз тарбия олган, ўзлигини англаган, маънавий бойликка эга бўлган.

Яна кўплаб халқ оғзаки ижоди, хусусан, мумтоз адабиётимиз вакилларининг  бетакрор асарлари хусусида ҳам ана шундай фикрларни айтиш мумкин. Жумладан, мумтоз адабиётимизда ёрқин из қолдирган  Сидқий Хондайлиқий ижоди, айниқса, ҳажвий шеърлари ҳам алоҳида ўрин тутади. Масалан, "Авлиё" деб номланган ҳажвий шеърида  авлиё номи билан бева-бечораларнинг бор-бутини шилиб олаётган фирибгарларнинг асл башарасини очиб ташлайди.:

...Сидқиё аҳли тамаъ ваҳм аҳлидир,

Беҳаё бенангу кажфаҳм аҳлидир.

Бўлса эрди онларнинг ақли расо

Касби кор айлар эдилар Сидқиё,

Чунки ушбу беҳаёлар "Авлиё".

Меҳнат ҳақидаги ибратомуз ижодида ҳам замонасидаги ишёқмас, текинхўр ва тайёрхўр шайхларнинг қораланганини кўриш мумкин. 

Мард бўлсанг ишла, элга бўлма юк,

Ишлабон топган қаро нондур чучук.

Соғлиғинг қадрини билғил, ишлоғил

Дарди йўқ бекоми ялқовдан чекил.

Сидқий Хондайлиқийнинг ижтимоий-сиёсий шеърлари эса асосан даврнинг муҳим воқеалари баён этилган. Бундан кўринадики, ҳар бир асарда биз ўтмишнинг саҳифаларини ўқий оламиз. Халқ оғзаки ижоди намуналари - достонлар қадим аждодларимизнинг орзу умидлари, ҳаёти ҳақида сўзласа, миллий мумтоз адабиётимиз вакиллари ижодида ўша давр ҳаётидаги ижтимоий қарашлар, турли табақаларнинг жамиятдаги ўрни ва роли, халқ турмуши  ҳикоя қилинади. Мухтасар айтганда, ҳар бир асари ўша давр ҳақида бизга кенг маълумотлар беради. Шундай экан, биз ёшлар ана шу асарларни ўқиб-ўрганишимиз, ўзимиз учун зарур билимларни олишимиз зарур.

Дилдора ЭРКИНОВА, АДУ филология факультети талабаси.