(24 - сон) Мутахассис минбари

Дунёда ўзбек халқидай болажон халқ бўлмаса керак. Ёши улуғларимиз фарзандни "кўзимизнинг оқу-қораси", дея алқашади. "Болалик - подшолик" деган нақл ҳам бежиз айтилмаган.

Тадқиқотлар шуни кўрсатадаки, болани калтаклаш билан уни ёмон ишлардан қайтариб бўлмайди. Бу чора маълум муддат қайсидир даражада самара бериши мумкин. Бироқ тарбияда калтаклаш, турли жазоларни қўллаш болада қилган ишидан афсусланиш ўрнига ота-онасидан аччиқланиш, уларга нисбатан нафрат туйғуларини юзага келтиради.

Баъзи оилаларда тарбияда отанг қаттиққўлликни асосий қурол қилиб олганига гувоҳ бўламиз. Бундай оталар фарзанд билан ҳисоблашиб, унинг қизиқишларини тинглагандан кўра, қўрқитишдан фойдаланишни маъқул кўрадилар. Буни ўзларича самарали тарбия усули, деб ўйлайдилар. Афсуски, ўта талабчанлик, бўлар-бўлмас тақиқлар болани иккиланадиган, қўрқоқ бўлиб қолишига олиб келади.

Болани уриш ёки жазолашдан олдин ота-она аввало ўзини тутишни билиши, оилада чиройли муҳитни шакллантиришга эътибор қаратиши лозим. Бола йиғлаётган вақтда уни бирдан жим бўлишга ундаманг. Бола ўзидаги турли ҳислардан йиғи орқали озод бўлгиси келади. Бола йиғламас экан, демак у нафратни ичида сақлайди. Нафрат эса кейинчалик унинг руҳиятига салбий таъсир кўрсатади, турли касалликлар келиб чиқишига сабаб бўлади.

Руҳшунослар бола учун йиғи ўз эҳтиёжларини ифодалашнинг ягона йўли, деб ҳисоблайдилар. Шундай экан, биз йиғининг сабабини ўрганишимиз керак. Ана шунда мавжуд муаммога ечим топамиз. Айрим тадқиқотчиларининг огоҳлантиришича, ёш болани, ҳатто силкитиш унинг ақлий ва жисмоний ривожига салбий таъсир кўрсатиши мумкин экан. 

"Инсон инсондай яшаши, инсондай қилиқ кўрсатиши учун унинг яшаётган муҳити инсоний бўлиши керак", деб ёзган эди олим Fайбуллоҳ Ас-салом. Шундай экан, фарзандимизнинг тошбағир бўлиб бораётганидан шикоят қилиш ўрнига аввало, оиламиздаги муҳитни ўзгартиришга уриниб кўрайлик.

Эътибор қилсангиз, ота-она ҳам меҳрлироқ боласига суянади, унга бошқа фарзандларига нисбатан кўпроқ умид ва ишонч билан қарайди. Фарзандларнинг маьнан камол топиши эса аввало, оиладаги муҳит, уларнинг  дунёқараши шаклланишига қандай эътибор берилганлигига, ота-оналик масъулияти қай даражада адо этилганига боғлиқ. Бинобарин, ўсмир-ёшларнинг хатти-ҳаракатлари, вақтини нималарга сарфлаётганлиги, қизиқишлари оиладаги катталарнинг назаридан четда қолмаслиги жоиз. Акс ҳолда бу эътиборсизлик боланинг оила ва унинг азалий инсоний анъаналаридан, ота-онадан маънан бегоналашувига олиб келади.

Хулоса қилиб айтганда, келажагимиз, жамиятимиз равнақи ёшларимизга қай даражада тарбия бераётганимизга боғлиқ. Агар биз бу масалада ҳушёрлик ва сезгирлигимизни, қатъият ва масъулиятимизни йўқотсак, бу ўта муҳим ишни ўз ҳолига ташлаб қўйсак, муқаддас қадриятларимизга йўғрилган маънавиятимиздан, тарихий хотирамиздан айрилиб, охир-оқибатда ўзимиз интилган умумбашарий тараққиёт йўлидан четга чиқиб қолишимиз мумкин. Энг аввало, биз ҳаётимизнинг давомчилари - ўғил-қизларимиз тарбиясига, уларни ҳар жиҳатдан етук инсон қилиб тарбиялашга ҳаёт-мамот масаласи, деб қарашимиз лозим.

Зулхумор РАҲМАТОВА,

АДТИ тиллар, педагогика ва психология кафедраси ўқитувчиси.