мутахассис мулоҳазаси

Йиғлаб хархаша қилаётган фарзандингизни алдаб ҳам  яхши гапириб ҳам кўрдингиз, лекин фойдаси бўлмаяпти. Нима қилишни билмай бошингиз қотиб, энг сўнгги чора - қўрқитишга ўтасиз. "Жим ёт, бўлмаса духтир чақираман", "Ана бобов келяпти" каби бола тасаввуридаги қўрқинчли манзаралар билан уни тинчлантирмоқчи бўласиз. Фарзанд  тарбиясининг "ажралмас қисми"га айланган бундай услуб ҳақиқатдан ҳам тўғрими?

Фаолиятим давомида турли табиатдаги ўқувчиларга сабоқ бераман. Дадил, фаол, ҳеч кимдан қўрқмайдиган ва аксинча, салгина нарсадан ҳам чўчийдиган, синфдошлари орасида овозини баланд қилиб гапиришга қўрқадиган, мактаб раҳбарларини кўрса худди уни жазолайдигандек хайиқадиган ўқувчиларга ҳам дуч келаман. Бу туйғу таълим-тарбия жараёнида кўпинча ҳалақит беради. Шунинг учун болалардаги қўрқув ва унинг омиллари борасида айрим фикр-мулоҳазаларим билан ўртоқлашмоқчиман. Чунки, бола қўрқув ва ваҳима туйғуларидан қанчалик бегона бўлса, унинг билимларни ўзлаштириши ҳам, ўз ақлий салоҳиятини намоён этиши ҳам шунчалик осон бўлади. Бундай бола фикрини эркин ифодалай олади, муваффақият сари дадил қадам ташлайди, хато ва камчиликлардан чўчимайди.       

Янги туғилган гўдаклар қўрқувни ҳис қилмайдилар. Одатда, бу туйғу болада 2-3 ёшлардан шакллана бошлайди. Яъни, бу жараён ақлий қобилиятини ривожланиш вақтига тўғри келади.Тадқиқотлар натижасига кўра, фарзандларимизнинг қўрқишига қоронғулик ва ҳайвонлар, танадаги оғриқлар, турли хаёллар, жинлар, ташқаридан бостириб келадиган инсонлар, ёвуз эртак қаҳрамонлари, қўрқинчли тушлар, ёмон  хулқли инсонлар, ва бошқа ҳолатлар  сабаб бўлиши мумкин.

Болалардаги қўрқувнинг 90 фоиз сабаблари нотўғри тарбия натижаси экани кузатилган. Чунки, фарзанд туғилганида бирор-бир нарса ҳақида тушунчага эга бўлмайди. Унга биз - катталар, хусусан, ота-оналар йиллар давомида барча нарсалар ҳақида тушунча бериб борамиз. Мана шу тушунтиришимиз натижаси ўлароқ, болаларимиз биз тилга олган нарсалардан қўрқиб, безиб қолишлари мумкин.

Ота-оналар фарзандларига борлиқнинг асл моҳиятини етказа билиши, уларга яхшилик ва ёмонлик, айб ва жазо, тўғри ва нотўғри каби тушунчалар негизини тўғри талқин қилиб бериши керак. Унутмаслигимиз лозимки, болажонларимиз ота-оналаридан, аниқроғи, уларнинг жазоларидан қўрқишлари эмас, балки уларни севишлари даркор.

Дилдорахон МАТМУСАЕВА,

Булоқбоши туманидаги

14-умумтаълим мактаби ўқитувчиси.

ошланғич синф ўқитувчилари.