Камқонлик - киши танасида темир моддасининг етишмаслигидан келиб чиқадиган хасталик ҳисобланади. Масалан, ҳар бир соғлом танада бор-йўғи 3-4 грамм темир моддаси мавжуд бўлади. Лекин у оз бўлишига қарамай, организм-да муҳим вазифани бажаради. Яъни у қизил қон таначалари таркибига кириб, тўқималарга кислород етказиб беришдек улкан ва муҳим вазифани бажаради.

Танадаги темир моддасининг қариийб 67 фоизи қизил қон таначалари (эритроцитлар) таркибида, 27 фоизи махсус бирикмалар (ферритин, гемосидерин) таркибида жамғарма сифатида, 5,9 фоизи эса организмдаги турли ҳужайралар таркибида, шунингдек, мускул тўқималари ва энзимлар таркибида ва ниҳоят озгина миқдорда (0,1 фоизи) қон плазмаси таркибида мавжуд бўлади.

Темир моддаси гўштли маҳсулотлар таркибида кўп бўлиб, улардан яхши сўрилади. Сабзавот, мева ва ўсимликларда эса бу модда гўштга нисбатан камроқдир.

Балоғатга етган қизларда ва аёлларда ҳайз кўриш, ҳомиладорлик ва бола эмизиш даврида кунига 1,5 ва ҳатто 2,5 мг.гача темир моддаси йўқолиши мумкин. Баъзан истеъмол қилинаётган озиқ-овқат таркибида темир моддаси жуда оз бўлади ёки у ичак касалликлари туфайли организмга кам сўрилади. Шунингдек, ўсмир ёшларнинг тез ўсиши, аёлларда кетма-кет ҳомиладорлик, организмдан турли сабаблар билан қон кетиши туфайли ҳам танада темир моддасининг миқдори кескин камайиб кетади. Бундай ҳолларда зарур даражадаги темир моддаси аввал организмда тўпланган жам-ғарма ҳисобига тўлиб боради. Шу боис киши темир моддаси мавжуд маҳсулотлардан кўпроқ истеъмол қилиб юриши лозим.

Темир моддаси етишмаслиги туфайли келиб чиқадиган камқонлик натижасида организмдаги барча органлар   функцияси бузилади. Бу айниқса, ҳомиладор аёлда ҳомила ривожланишига салбий таъсир кўрсатади, туғруқ оғир кечади. Бундай ҳолатда оналар ва болаларнинг тез-тез касалликка чалиниши кузатилади.

Камқонлик одамнинг меҳнат қобилиятини пасайтиради, шунингдек, бош оғриғи, юракнинг тез уриши ҳолатларини келтириб чиқаради. Киши тез чарчайди, кайфияти тез ўзгаради, арзимаган нарсалардан ранжийди ёки жаҳли чиқади. Темир етишмаслигидан беморда ҳимоя кучи пасаяди, танада сурункали касалликларнинг қўзғалиши, турли юқумли хасталикларга чалиниш эҳтимоли ортади.

Камқонлик касаллиги ҳатто инсоннинг ташқи қиёфасига ҳам таъсир қилади: сочлар тўкилади, тери қуруқлашади, оёқ товонлари ёрилади, тирноқлар юп-қалашиб синади, тишлар мўртлашади...

Бугунги кунда мамлакатимизда кам-қонликнинг олдини олиш бўйича шифокорлар томонидан қатор чора-тадбирлар ишлаб чиқилиб, зарур барча ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, Ўзбекис-тон Соғлиқни Сақлаш вазирлиги ташаббуси билан вилоят, туман ва шаҳарларда камқонликни олдини олиш ва уни даволаш марказлари ташкил этилган. Улар махсус кўрсатмалар асосида касалликни тез аниқлайди, даволайди.

Саломатлигимиз ўз қўлимизда. Айниқса, камқонлик касаллигига эътиборсиз қарамаслигимиз керак. Истеъмол қилаётган кундалик таомларимизда гўшт маҳсулотлари билан бирга, нўхат, қуритилган ўрик, олхўри, кишмиш, гуруч, буғдой ва дуккакли ўсимлик маҳсулотлари  доимий бўлишини таъминласак, камқонликнинг олдини олган бўламиз.

Мунирахон БОЗОРОВА,

Андижон давлат тиббиёт институти  ўқитувчиси.