Она - миллат тарбиячиси

Тегина бегим Моҳ, Тегина Хотун, Тегина Моҳ Бегим  исмлари билан машҳур бўлган бу аёл бухоролик. У 1318  йилда Бухорода туғилган. Оталари Убайдуллоҳ Маъсуд ўз даврининг етук уламоларидан бўлиб, унинг авлоди Садир Уш Шаъриаларидан бўлиб, пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в)нинг саҳобалари Убода Ибн Сомид авлодларидан эди.

Тегина бегим 16 ёшларида Амир Тарағайга турмушга чиқиб, 18 ёшида фарзанд кўради. Унинг фарзанди соҳибқирон Амир Темур эди.

Тегина бегим отаси Убайдуллоҳ Маъсуд тарбиясида камол топади. Унинг отаси ҳам ўз даврининг зукко ва доно кишиларидан бири бўлган. Убайдуллоҳ Маъсуднинг отаси Тож Уш Шариа Шарқ ҳикмати (фалсафаси), калом илми ва табиатга оид фанларни чуқур билган, фиқҳ илмида катта аллома сифатида танилган зот бўлган. Тегина бегим бошланғич таълимни отаси ва бобосидан олган. Қизлари ниҳоятда кўркам, гўзал ва оқила қиз бўлганлиги боис, Моҳ-ой  (форсча "Моҳ" ой деган маънони англатади), яъни Тегина бегим Моҳ, деб аташади.

Тегина бегим Моҳ дадаларидан олган бор билимини ўғиллари Амир Темурга ўргатади, улуғ саркарда илк таълимни оналаридан олади. Тегина бегим Моҳ диний билимларни чуқур билганлиги боис, ҳомиладорлик пайтларида Амир Темур туғилмасидан олдин, бу фарзандининг туғилиши, унинг етти иқлимга ҳукмдор бўлиши ва бошқа башоратлардан хабардор бўлган.

Сохибқирон Амир Темур онаси ва устозлари ёрдамида ҳофизи Қуръон бўлиб етишади, билимларини мустаҳкамлаб, тахтга ўтирганларидан кейин барча улуғ ишларни бошлашдан олдин, "Қуръони Мажиддан" фол очиб, кейин иш бошлар эканлар, бу ҳақида ўз эсдаликларида ёзиб қолдирган. Ривоятларга кўра, соҳибқирон ўсмирлик даврларида намоз ўқисалар, тепаларида кўзларига Каъбатуллоҳ жилваланиб кўринар экан. Бу ҳақида оналари Тегина Бегим Моҳга айтсалар, ўғилларини авайлаб: "Болажоним биз ҳам намоз ўқисак, кўзимизга Каъбатуллоҳ жилваланиб кўринади, бу оддий ҳол", деб Темурбекни юпатган. Бу ҳолатни ҳеч кимга айтмасликни тайинлар эканлар.

Тарихий манбаларда   соҳибқирон Амир Темур бобомизнинг ота-онаси ҳақидаги маълумотлар у қадар кўп эмас. Лекин ярим дунёни бошқарган, улкан ҳудудни эгаллаган империя ташкил эта олган  соҳибқирондаги зукколик ва билимдонлик, ҳарбий саркардалик, юксак салоҳиятнинг шаклланишида ота-онаси, айниқса, онасининг ҳиссаси жуда катта бўлган. Зеро, улуғларни улуғ оналар тарбиялайди, деган ҳикматли гап бежиз айтилмаган.

 Ўрта асрнинг кўзга кўринган шоирларидан бири Алибек Шерозий ота-онага, айниқса, аёл кишига илмнинг зарурияти тўғрисида шундай ёзган эди: "Илм - аёл учун зийнат. Ақлини нодонликдан халос этган ҳар бир аёл, номус, иззат ҳамда аёллик қадрини тушуниб етади. Бундай аёл ҳеч бир ишда адашмайди, илмсиз аёл эса бола тарбиясида турли хатоларга йўл қўяди".

Янги Ўзбекистон шаклланаётган бугунги кунда мамлакатимизда хотин-қизларга эътибор янада ортди. Хусусан, опа-сингилларимиз, уларнинг ўз иқтидор ва салоҳиятларини юзага чиқаришлари учун кенг имкониятлар эшиги очиб берилмоқда. Бу эса ўз навбатида ҳар бир қиз ва аёлга ҳам дунёвий, ҳам диний билим олишга кенг имкониятлар яратади. Опа-сингилларимиз зукко ва оқила бўлсалар, оилалар мустаҳкам, тарбияланаётган фарзандлар оқилу доно бўлиб камолга етади. Улуғ аждодларимиздан Хазрат Али (к.в.) бобомиз ўз даврида шундай васият қилган эканлар: "Авлодларингизни келажак замон илми билан тарбияланг". Демак, авлодларимизнинг илмли, ҳалол-пок, юксак маънавиятли бўлиб камол топиши учун энг аввало, уларнинг ота-оналари илмли бўлиши лозим.

 Ёзувчи Ризоуддин Фахриддин ўғли шундай ёзади: "Миллатнинг тараққиёти қизларимизнинг оқила, ҳаёли, иболи бўлиб улғайишларига боғлиқ, чунки улар миллатнинг оналари бўлишади. Фарзандларимизни ақлли тарбиялаш, яхши хулқ ва соғлом эътиқод эгалари бўлишлари оналар зиммасидадир".

Мақолани ёзиш жараёнида бир воқеа ёдимга тушди. 1973 йил 28 февралда Қашқадарё вилояти, Шаҳрисабз шаҳрида Халқ таълими вазирлигининг физика фани бўйича 8-республика олимпиадаси бўлиб ўтган. Уч кун давом этган олимпиадада мен ҳам қатнашганман. Олимпиада тугагач, бизни мезбонлар соҳибқирон Амир Темур бобомизнинг оналари ва дадалари дафн этилган жойга олиб боришган эди. У ерда иккита қабр ёнма-ён бўлиб, устига мармартош қўйилган эди. Айтишларича, соҳибқирон Амир Темур бобомиз ота-оналарига атаб қабр устига мармар тошларни ўзлари қўйдирган эканлар. Кейинчалик бу қабрлар кўчирилган экан.

Маълумки, соҳибқирон Амир Темур бобомизнинг Тегина Бегим Моҳга атаб, "Оқсарой" қурдирган. Тарихий маълумотларга кўра, Оқсарой 1380 йилда қурилган бўлиб, қурилиш ишлари олти йил давом этган. Қурилишда 30 минг нафар  одам ишлаган. Чет эллардан ҳам моҳир усталар олиб келинган.

Оқсаройнинг пойдевори 28 метр, биносининг баландлиги 75 метр, кириш қисмида дарвозаси бўлиб, дарвоза оралиғи 22 метр, усти гумбаз, гумбазга олтин суви юритилиб, ишлов берилган.

Оқсарой деб аталишига сабаб, ушбу сарой тунги пайтда кечаси оппоқ бўлиб, атрофга нур таратиб турган.  Маълумотларга кўра, саройнинг устидаги қубба бундан тахминан 200 йил олдин қулаб тушган. Ҳозирги кунга келиб, кириш қисми деворининг бир томони баландлиги 37 метр, иккинчи томонининг баланедлиги 38 метр қолган. Сарой деворлари  ўша даврда ҳар-хил кошинлар билан безатилган.

Улуғларни ёд этиш хайрли ишдир. Зеро, юқорида буюк соҳибқирон Амир Темур, уларнинг оналари Тегина бегим Моҳ ҳақида сўз юритиб, Сизга озгина бўлса-да бу ҳақда маълумот бера олган бўлсам, ўзимни чексиз бахтиёр ҳис этаман. Азиз ўқувчиларга фақат яхшилик тилаган ҳолда ушбу мақоламни шоира бувижоним Хурибибининг қуйидаги мисралари билан якунлайман.

Кел эй энди ғариб, мискин қаноат айлагин доим,

Қилибон хатми Қуръонни тиловат айлагин доим.

Саййид Исахон СОНИЙ,

Шаҳрихон тумани, Тумор қишлоғи.