(43-сон) Ҳуқуқий маслаҳатхона

"Ёшим 22 да. Хусусий корхонада ишлайман. Яқинда она бўламан. Биринчи фарзандимга ҳомиладорлигим туфайли ҳали декрет таътили ҳақида ҳеч қандай тушунчага эга эмасман.

 Эшитишимча, хусусий корхона ходимига декрет пули давлат корхонаси ходимига нисбатан оз тўланар экан. Умуман, декрет таътили ва декретдаги оналарга қонунчилигимизда қандай имтиёзлар борлиги тўғрисида тушунча берилишини илтимос қилардим".

С. Олимова, Шаҳрихон тумани.

Таҳририятимизга келган ушбу мактуб, умуман, қонунчилигимизда  ҳомиладорлик ва туғиш таътили билан боғлиқ масалалар хусусида ҳуқуқшунос, Вилоят касаба уюшма ташкилотлари бирлашмаси юридик бўлими бошлиғи ҳабибилло Усмонов бизга қуйидагиларни гапириб берди.

Декрет, аниқроғи ҳомиладорлик ва туғиш таътили бериш тартиби, муддати ва шартлари қандай?

Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 233-моддасига кўра, аёлларга туққунга қадар етмиш календарь кун (10 ҳафта) ва туққанидан кейин эллик олти календарь кун (8 ҳафта) (туғиш қийин кечган ёки икки ва ундан ортиқ бола туғилган ҳолларда етмиш календарь кун) муддати билан ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари берилиб, давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақа тўланади.

Ҳомиладорлик ва туғиш таътили жамланган ҳолда ҳисоблаб чиқилиб, туғишга қадар амалда бундай таътилнинг неча кунидан фойдаланилганидан қатъи назар аёлга тўлиқ берилади.

ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугагандан сўнг аёлнинг аризасига кўра боласини икки ёшгача парвариш қилиш учун таътил берилади ва нафақа тайинланади.

Аёлга унинг хоҳишига кўра боласи уч ёшга тўлгунга қадар уни парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилиши мумкин.

 Давлат корхонаси билан хусусий корхонада тўланадиган нафақалар миқдори бир-биридан фарқ қиладими?

Ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси миқдори давлат ва хусусий корхоналарда қисман фарқ қилиши мумкин. Давлат корхоналарида бу нафақа миқдори ходимнинг иш ҳақи миқдорида тўланиши белгиланган. Хусусий корхоналарда эса корхона раҳбари буйруғи билан корхонанинг иқтисодий ҳолатига қараб, ходимнинг иш ҳақи миқдоридан оширилган миқдорда ҳам тўланиши мумкин. Лекин бу миқдор ходимнинг иш ҳақи миқдоридан кам бўлиши мумкин эмас.

Бола парвариши учун нафақа давлат тузилмасига кирувчи ташкилот ходими учун яшаш жойидаги маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органи (маҳалла) орқали оиланинг иқтисодий ҳолатини ўрганган ҳолда тайинланиши мумкин. Хусусий корхоналар эса бола парвариши учун нафақа тўлашни ўз иқтисодий аҳволидан келиб чиққан ҳолда ҳал қилади.

  ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугамаган аёл ишга чиқишга ҳақлими?

Амалдаги қонунчиликда бола туғилишига қадар ва туғилганидан кейин та-йинланадиган декрет таътили муддати тугамасдан ходимни ишга жалб қилишга йўл қўйилмайди. Бола парваришлаш учун бериладиган икки (уч) йиллик таътил давомида ходим ўз хоҳишига кўра ариза билан ишга чиқса, бола учун нафақа тўлаш тўхтатилади.

 Таътил пули тўлашда қонун бўйича фоизлар белгиланганми ва қанча муддатга аёл ушбу маблағни олиши мумкин?

Меҳнат Кодексининг 286-моддасига асосан ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси ҳомиладорлик ва туғиш таътилининг бутун даврида тўлиқ иш ҳақи миқдорида тўланади.

Мазкур Кодекснинг бола туғилганда бериладиган нафақа тўғрисидаги 287-моддасида бола туғилганда бир йўла бериладиган нафақа тўланади. Ҳар бир туғилган бола учун бериладиган нафақа миқдори ва уни тўлаш тартиби қонун ҳужжатлари доирасида амалга оширилиши белгиланган.

Аёл туғруққача декрет таътилига кетишидан аввал унга туғруққача ва туғруқдан кейинги давр учун бериладиган нафақа бир йўла берилиши керак. Мабодо, ҳомила нобуд бўлса ҳам декрет таътили учун аёлга тўланган маблағ қайтариб олинмайди.

 Таътилдан қайтмай туриб яна таътилга чиқиш мумкинми?

Қонунда белгиланган муддат тугаганидан кейин ходим ишга чиқмасдан бола парвариши билан шуғулланса (яъни 2 ёки 3 йил) ва бу муддат давомида яна ҳомиладор бўлса, унга қонунда белгиланган тартибда иккинчи бола туғилгунга қадар ва бола туғилганидан кейин белгиланган муддатда таътил берилади ва шу муддатга ойлик иш ҳақи миқдорида нафақа тўланади.

Суюнчи пулини отанинг ишхонасидан олса бўладими?

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2010 йил 19 февралдаги 30-сонли қарорига асосан, бола туғилиши муносабати билан 2 оклад иш ҳақи миқдорида суюнчи пули тўланиши белгиланган. Шу суюнчи пули ота ёки онанинг иш жойидан берилади.

 ҳомиладорлик ва туғиш таътилига чиққан аёлнинг иш ўрни сақланадими?

ҳомиладорлик ва бола парвариши учун таътилга кетган аёлнинг иш ўрнига олинаётган ходим унинг қайтиш санасигача вақтинча қабул қилинади. Аёлнинг иш жойи сақланади.

  Меҳнат қонунчилигида ёш болали оналарга қандай имтиёзлар белгиланган?

Меҳнат қонунчилигида ёш болали оналарга ўз хизмат вазифасини ўташда бир қанча имтиёзлар белгиланган. Меҳнат Кодексининг 116- ва 228-1-моддаларига кўра уч ёшга тўлмаган болалари бор, бюджет ҳисобидан молиявий  таъминланадиган муассасалар ва ташкилотларда ишлаётган аёллар меҳнатига жадвал асосида тўланадиган ҳақни камайтирмасдан иш вақтининг қисқартирилган муддати (ҳафтасига 35 соатдан ошмаслиги керак) белгиланган. Ушбу шарт хусусий корхоналарда ишловчи ёш болали аёллар учун ҳам тегишли.

Ушбу Кодекснинг 224-моддасига кўра ҳомиладор ва ёш боласи бор аёллар бўш ўринларга навбатсиз ишга қабул қилинади.

228-модда талабига асосан, аёллар ва ёш болали аёллар тунги ишларда ишлаши, иш вақтидан ташқари ишларда, дам олиш кунларидаги ишларга жалб қилиниши ва уларни хизмат сафарига юбориш чекланади.

Барно ҲАЙДАРОВА ёзиб олди.