Мулоҳаза

      Ҳозирги  вақтда  китобхонлик,  мутолаа, ахборот,  ахборот  истеъмоли  маданиятлари  каби  атамалар  кенг  қўлланилмоқда.  Болаларда   ўқиш  маданияти  ва  мутолаа  кўникмаларини  шакллантириш  умумтаълим  мактабидаги  ўқитиш  жараёни  билан  узвий  боғлиқ  бўлиб,  дарс  ва  дарсдан  ташқари  машғулотлар  уйғунлигида  амалга  оширилади.

      Ҳар  бир  дарснинг  ташкилий  қисмида  бадиий,  маърифий асарларнинг  мавзуга  оид  қисмини ўқувчилар билан бирга муҳокама қилиш ўқувчиларнинг ўқув  мотивини  кучайтиради,  болаларнинг китоб ўқиш   кўникмасини тезлаштиради. Мактабда назорат ишларини ўтказишда  тегишли фанни  ўрганиш жараёнида ўқувчилар томонидан  ўқилган бадиий, маърифий, илмий, оммабоп асар билан боғлиқ  топшириқнинг  берилиши  болаларнинг  китоб  ўқишга  масъулиятини  оширади ва  ижодий    фикрлаш  қобилиятини  мустаҳкамлайди.

Такрорлаш ва умумлаштириш дарсларини бадиий, маърифий, илмий, оммабоп асарларни ўқиш билан  боғлиқ  ҳолда  ўйин  технологиялари  асосида  ўтказиш  ўқувчилар  ўртасида  рақобат  муҳитини  ва  изланишли   фаолиятга  доир  амалиётни  шакллантириш  имконини  беради.

Дарс жараёнида ўқувчиларнинг матн устида ишлашини ташкил этиш, тушунчаларини аниқлашга доир интерфаол методларнинг қўлланилиши мақсадга  мувофиқ.  Болалар  нафақат  илмий  тушунчаларни,  балки  айрим  сўзларнинг  маъносини  тушунишга  қийналади. Шу  сабабли,  янги  мавзуни  ўрганиш  жараёнида  дастлаб  ўқувчиларни  матн  билан  ишлашга  жалб  этиш лозим.    Матндаги  тушунарсиз   сўзларни  дафтарга  ёзиш, изоҳли  луғат  ёрдамида  уларнинг  маъносини  жуфтликларда  ишлаш  ўқувчиларга  материални  тўлиқ  ўзлаштиришга ёрдам беради. Болалар  китоб  ўқиш  давомида  ўзининг  амалий  фаолияти  тажрибасида  тўпланган   таассуротларини  қайта  тиклаш,  янги  белгилар  билан  бойитиш,  уларни  ўзаро  бирлашган  ҳолатга  келтириш  кўникмасини  ўзлаштирадилар. Ўқувчи  шахсий  фаолиятда  эришган  дастлабки  ижобий  натижа  уни бошқа  натижаларни  эгаллашга  ундайди.  Унинг  ўқиш  фаолиятидаги  биринчи  меҳнат  маҳсули   шодлик  ва  қувонч  ҳис-туйғусини   келтириб  чиқаради. Айрим  ўқувчилар  у  ёки  бу  матнни  бир  неча  марта  ўқишга  ҳаракат  қилади. Қайта қайта  ўқиш  билим олишга бўлган   қизиқишни  вужудга келтиради.

Дарсдан  ташқари  жараёнда  болаларда  ўқиш  маданияти  ва  мутолаа  кўникмаларини  шакллантириш  амалий  фаолиятни  ташкил  этишнинг  стандарт  ҳамда  ностандарт  усулларини  уйғунлаштиришни  талаб  этади.  Оғзаки  ва  ёзма  давра  суҳбати, китоб  кўргазмаси,  китобларга  шарҳ  ёзиш,  ифодали  ўқиш,  адабий  ўйин,    эрталиклар,  ижодий  учрашувлар  шулар  жумласидандир.

Бола дастлабки тарбияни оилада  олганлиги  сабабли, оила  болаларни  китобга  қизиқтирувчи  асосий  маскандир. Шундай  оилалар  борки,  ота-  оналар фарзандлари билан   таассуротларини  муҳокама  қиладилар.

Умуман олганда, китоб мутолааси инсонни комиллик сари  етаклайдиган,  унга  маънавий  озуқа  берадиган,  зеҳнни  ўткир,  тафаккурни  кенгайтирадиган  муҳим  воситадир. Ўқувчи  қайси  фанни  ўрганмасин,  у  фикрлайди,  баҳс  юритади, мушоҳада  қилади. Китобхонлик  эса  уни  маънавий  бойлигини  таъминловчи  энг  муҳим  йўлдир.

 Ҳилолахон  ҲОЛИҚОВА,

       Андижон  шаҳридаги 48- умумтаълим  мактаби  бошланғич  синф  ўқитувчиси.