Муносабат

Бир куни ишдан уйга пиёда қайтгим келди. Қоронғу тушиб бўлгани боис, пиёдалар йўлакчасида одам кўринмайди. Онда-сонда ўтиб қоладиган велосипедли битта-яримта йўловчини айтмаса, деярли ҳеч ким йўқ. Ҳув нарироғда, арчанинг панасида уч киши турволиб сигарета чекаяпти. Ёнларидан ўтиб кетаётиб пайқаб қолдим. Йигитчалар деб ўйлаганларим қизлар экан.  Тор блузка ва жинси шимларда, сочлари елкалари узра ёйилган, эътиборлиси, ўзбек тилида чуғурлашаётган қизлар (балким аёллардир!) бемалол сигарет чекишарди.

Анчадан буён бунақа ҳолатга дуч келмагандим. Ахир, ўзбекчилик, андиша деган нарсалар бор. Нима бўлганда ҳам, бизнинг ўзбек менталитетига бундай хунук одатлар тўғри келмайди ахир. Бироқ, ҳозирги кунда эркаклар билан аёллар хатти-ҳаракатлари, юриш-туришларининг ўхшаб бораётгани кишини таажжублантиради. Бу ҳам етмагандек, камдан-кам бўлса-да, баъзи аёлларнинг ичиши ёки чекиши оддий ҳолга айланмоқда.

Чекиш назаримда аёл киши учун энг хунук ҳолатлардан бири. Тамаки чекаётган аёллардан "Нима учун чекасиз?", - деб  сўраганимизда, уларнинг аксарияти: "Ёшликда кимларгадир тақлид қилиб чекканман, энди эса ташлай олмаяпман", - деб жавоб беришади.

Тамаки чекиш - организм учун эҳтиёж эмас. Одам ичкилик ичишга қандай ўрганиб қолса, чекишга ҳам худди шундай ўрганиб қолади. Баъзи одамлар бир чекиб олсам ёки ичсам ҳаётдаги муаммоларимни, ишдаги кўнгилсизликларни бир қадар унутгандек бўламан, деб ўйлайди.

Шифокор сифатида, аниқроғи, онколог сифатида яхши биламанки, чекаётган аёллар чекмайдиган аёлларга нисбатан стенокардия билан 13 марта, миокард инфаркти билан бир неча марта ва ошқозон яраси билан 10 марта кўпроқ азият чекади. Шунинг учун ҳам кашанда аёлларнинг 96 фоизи ўпка раки билан касалланади.

Демак, кўпчилик ўйлаганидек, сигарет "тинчлантирувчи" эмас, аксинча, танада дардларни кучайтирувчи омил ҳисобланади.

Эркаклар бу иллатни ўзларига нима сабабдан одат қилиб олишганига турли баҳоналарни рўкач қилишади. Биз учун бу аллақачон оддий ҳолга айланган. Кўзимиз ҳам ўрганиб қолган. Аммо чекаётган аёлларчи?.. Сўнгги  йилларда аёлларимиз орасида сигаретга ружу қўяётганлар сони ортиб бораётгани ачинарли ҳолдир.

Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти ҳисоботига кўра, Ўзбекистонда чекувчи аёллар сони умумий чекувчилар сонининг 1,4 фоизини ташкил қилган. Шу билан бирга, республикада 25,2 фоиз эркак тамаки маҳсулотларини истеъмол қилади. Умуман олганда, мамлакатдаги чекувчилар сони 13,1 фоизни ташкил қилади.

Ҳамма чекиш зарарли эканини яхши билади. Бироқ, унинг фожиасини ҳаммамиз ҳам тасаввур қила олмаймиз. ХХ асрда чекиш туфайли юз миллиондан ортиқ киши вафот этди. Сўнгги 50 йил мобайнида чекиш туфайли 62 миллион киши ҳаёт билан видолашди. Бу Иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлганлардан анча кўпдир. Таҳлилчиларнинг фикрича, ХXI асрда чекиш туфайли 1 миллиард киши ҳалок бўлиши мумкин.

Бугунги кунда ривожланиш йўлига кирган мамлакатлар эркакларининг 60 фоизи, аёлларининг 10 фоизи чекар экан. Бундан 40 йил аввал Осиё ва Африка мамлакатларида чекувчи аёллар деярли йўқ эди. Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти экспертларининг фикрича, агар қўшимча зарур чоралар кўрилмайдиган бўлса, у ҳолда, 2030 йилга бориб ҳар йили сигарет 8 миллион кишининг ёстиғини қуритади.

Хотин-қизларнинг чекиши уларнинг тухум ҳужайрасига ҳалокатли таъсир этади. Бу эса ўз навбатида бепуштликка сабаб бўлади. Чунки, тамаки тутуни билан аёл организмига кирадиган водород сульфид заҳарли моддаси тухум ҳужайрасининг етилиш жараёнини кечиктиради. Ўз навбатида эса бу ҳолат ҳайз циклининг бузилишига олиб келади. Натижада эса овуляция жараёни секинлашади. Аёл организми барвақт қарийди, яъни климакс эрта бошланади.

Ҳомиладорликда чекиш туғилажак гўдак миясига салбий таъсир этади. Бу ўз навбатида боланинг келажакда хулқ-атвори ва ўзлаштириши (интеллекти)да акс этади. Лаборатория ҳайвонлари устида олиб борилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, чекувчи онанинг қорнидаёқ гўдак мияси кашандаликка мойил бўлар экан. Ўсмирлик чоғида чекувчи оналардан туғилган болалар бир-иккита сигарет чекишидаёқ ашаддий кашандага айланиши ҳеч гап эмас экан.

Юқорида баён қилинган барча статистик маълумотлар кишини қувонтирмасада, огоҳликка чорлайди. Айниқса, «болам соғлом дунёга келсин, келажаги порлоқ бўлсин» деган ҳар қандай ота-она қўлига сигарет олишидан аввал чуқурроқ мулоҳаза қилишини истар эдик.

Аёл ҳаётда ҳам жисмонан, ҳам маънан соғлом бўлса, демак, жамият соғлом бўлади. Чунки келажакнинг меваси бўлмиш фарзандларни оналар дунёга келтиради. Улар бошланғич таълим-тарбия ва одоб-ахлоқни, биринчи навбатда, ўз оналаридан ўрганади. Шундай экан, келажак авлоднинг баркамол бўлиши бугунги кун аёлларига боғлиқ эканлигини унутмаслигимиз керак.

Гулноза НАБИЕВА,

Муроджон ЎСАРОВ,

онколог шифокорлар.