МУТАХАССИС МИНБАРИ

Кўп ота-оналар фарзандининг ёлғон гапиришини пайқайди. Умуман, ҳаётда боланинг ёлғон гапиришини кечириш керакми ёки йўқ? Бундай ҳолатда ота-она қандай йўл тутиши лозим? Ана шу сингари қатор саволларга Андижон давлат тиббиёт     институти ўқитувчиси Минурахон    БОЗОРОВА қуйидагича жавоб беради:

- Қайси ёшгача бола ёлғон ва рост ўртасидаги фарқни ажрата олмайди?

- Ҳатто 3-4 ёшда ҳам болалар "меҳмон-меҳмон" ўйнаётиб, дастурхондаги ноз-неъматлар ҳазилакам эканини тушунади. Ёлғон ва ростни фарқлаш жараёни болада бир неча йил давомида, секинлик билан ҳаётий кўникмалар орқали шаклланиб боради. Умуман, ёш бола нима росту, нима ёлғон эканини тахминан 5-6 ёшда ажрата олади.

- Бола қанчалик топқирлик қилиб алдаса, шунчалик ақллироқ бўлади, дейишади. Шу ростми?

- Бу тўғри эмас.  Боланинг кўз ёш ёки бақир-чақир қилиши шу орқали бошқаларни ўзига жалб қилиш усулларидан биридир. 3 ёшдан бошлаб бола бошқалардан алоҳида инсонлигини, ўзининг ички дунёси борлигини тушунади. Атрофидагилар, бўлаётган ҳодисалар тўғрисида гапирмаслиги ҳам ёки бирор нарсаларни ичидан тўқиб гапириши ҳам мумкин. Агар бола ота-онасидан бирида барча нарсаларни кўрувчисига айланса, бу жиддий психик бузилишларга олиб келади. Топқирлик қилиб алдаш ҳақиқатан ҳам ақлнинг юқорилигидан дарак беради. Лекин бундан қувонманг. Кўп ҳолларда боланинг ёлғончилиги оиладаги муносабатларни қайтадан кўриб чиқиш зарурлигини англатади.

- Бола ёлғон гапираётганини қандай билиш мумкин?

- Ҳар бир инсон каттами-кичикми ўз шахсий ҳудудига эга бўлишни хоҳлайди. Бошқа инсоннинг ички дунёсига кириб олиш усулларини қидиради. Лекин бола гапираётганида юзини тез-тез қашиса, кўзини олиб қочса, шошилиб гапирса, ҳаяжонланса, бу унда ёлғон гапиришга мойиллик борлигини англатади.

- Ёлғонни кечириш керакми?

- Авваламбор, бола нега ёлғон гапирганлигининг сабабини билиш керак. Кўп ҳолларда боладан ортиқча нарсалар талаб қилинса, кўп нарсалар таъқиқланса, жазоланишдан қўрқиш болани ёлғон гапиришга мажбур қилади. Бундай ҳолатда ота-оналар таъқиқларига ўзгартириш киритишлари лозим. Масалан, бола қаердалигини яширса, ёлғон қандай натижага олиб келишини тушунтириш керак. Шундай ҳолатлар бўладики, ёлғон ички психотерапевт вазифасини бажариши мумкин. Масалан, бола мактабда  синфдошидан калтак еди, унга жавоб қайтаришга кучи етмади. Лекин, уйда синфдошининг адабини бергани тўғрисида гапиради, ўзининг кучсизлигини яширади. Ота-оналар ўзини хафа қилмаслик усулларини, катталардан ёрдам сўраш лозимлигини тушунтиришлари керак.

- Ёлғонга қандай муносабат билдириш керак?

- Фарзандингиз ёлғон гапирганда унга норозилигингизни билдириб, нега ёлғон гапиргани, нимадан қўрққанлигини тушуниб етинг. Агар бола ёлғон гапирганини бўйнига олса, уни мақтанг.

Ҳақиқатни билсангиз, яширманг. Ўқитувчиси қўнғироқ қилиб, дарсга кирмаганини айтса, "дарсда нима бўлди?" деб сўраманг. Бола ёлғон гапиришга мажбур бўлади. "Ўқитувчинг қўнғироқ қилди. Нега дарсга кирмадинг?" деб сўранг.

Ёш боланинг ваъдаларига ишонманг. Улар ваъдалар бериб, бажара олмайди.. Албатта, бу ишни атайлаб қилмайди. Ёлғончилигини юзига солманг. Ваъдаларини бажаришга ёрдам бериш йўлларини топинг.

- Бола ёлғон гапирмаслиги учун нима қилиш керак?

- Болага нисбатан тўғри талаблар қўйиш лозим. Ҳамма нарсада меъёр бўлиши керак. Фарзандингиз билан кўпроқ вақт бирга бўлинг. Бола ота-онаси меҳрини ҳис этиши керак.

Бундан ташқари, ота-она фарзандларига бир хил муносабатда бўлишлари лозим, улардан бирини юқори кўриш бола психикасининг бузилишига олиб келади.

Фарзандингиз иштирокида ўз хатоларингизни бўйнингизга олишни ўрганинг, керак бўлганда кечирим сўранг. Бундай ҳолат бола айб иш қилганда ёлғон гапириш ўрнига айбини бўйнига олишни ўргатади.

Боланинг ёлғон гапирмаслиги кўп жиҳатдан, тўғри тарбияга, оиладаги муҳит ва оила аъзоларининг бир-бирларига муносабатига боғлиқ. Шу боис ҳам, оилада ана шу жиҳатлар ижобий бўлишига алоҳида эътибор қаратиш зарур.

Моҳимбону СОБИРОВА

ёзиб олди.