+0374 223-85-48
Андижон шаҳар, Навоий шоҳкўчаси, 71- уй

Янгиликлар

  • 30 Нояб 2023
    Банк коррупциядан холи соҳага айланадими?
    Тадбир “Ўзмиллийбанк” АЖ Андижон вилояти бошқармасида бўлиб ўтган “Очиқ эшиклар куни” тадбирида ана шу савол ва коррупцияга қарши курашиш билан боғлиқ қатор масалалар хусусида атрофлича…
  • 12 Июль 2023
    Тарғибот ишлари кучайтирилмоқда
    Ўзбекистоннинг янги конституциясида инсоннинг ҳуқуқи, шаъни ва қадр-қиммати олий қадрият сифатида белгилаб қўйилди. Ҳар кандай жамият бахтли келажакка интилгани каби Ўзбекистон ҳам ўзининг тарихий тажриба…
  • 14 Июль 2023
    Фаол аёллар беллашишди
    Танлов Марҳамат тумани Ўқчи маҳалласидаги 29- умумтаълим мактабида фаол қизлар иштирокида "Балли, қизлар!" кўрик-танлови ўтказилди. Тумандаги 2- секторга қарашли маҳаллалардан қатнашган етти нафар қиз пазандалик,…
Газетамизнинг янги сони сизга манзурми?
  • Ovozlar: (0%)
  • Ovozlar: (0%)
  • Ovozlar: (0%)
Jami ovozlar:
Birinchi ovoz:
Oxirgi ovoz:

"Сўздан мўътабарроқ, қалбдан буюкроқ нарсани топмадим"

Сўзнинг қадр-қиммати, мўъжизаси буюк қудратга эга. Алишер Навоий ҳам шу ҳақиқатни таъкидлаб шундай дейди:

Сўз гавҳариға эрур анча шараф,

Ким, бўла олмас анга гавҳар садаф.

Тўрт садаф гавҳарнинг дуржи ул,

Етти фалак ахтарнинг буржи ул.

Ҳазрати Навоий сўзни дурга, гавҳарга қиёслар экан, сўзнинг илоҳий гўзаллигини ўз асарларида намоён эта олди.

Сўзлашиш неъмати оламнинг гултожиси бўлган одамзотга берилган. Шу боис, инсон ўз тафаккурини сўз орқали ифода этади. Сўзнинг қудрати инсонларни бир-бирларига яқинлаштиради.

Сўз, унинг аҳамияти хусусида қанча-қанча китоблар ёзилган бўлса-да, унинг сири, моҳияти тўлиқ очилган эмас. Лекин қадимдан инсоният сўз сеҳрини билишга интилган. Буюк шарқ мутафаккирлари сўз таърифига кўп тўхталганлар. Жумладан, Умар Хайём: "Сўздан мўътабарроқ, қалбдан буюкроқ нарсани топмадим" деб айтган эди. Алишер Навоий ҳам "Фарҳод ва Ширин" достонида сўзни шундай таърифлайди:

Сўздин ўликнинг танида руҳи пок,

Руҳи доғи тан аро сўздин ҳалок.

Навоийнинг сўз таърифи хусусидаги шарҳи ажойиб тафаккур хазинасидир. Сўзнинг гўзаллигига мубталолик шоир ва ёзувчилар ижодида ҳам ўзига хос тарзда тасвирланган. Чунки, уларнинг дилига Аллоҳ сўзга бўлган муҳаббатни солган. Сўз сеҳрини ҳис қила олмаганда Навоий "Хамса"ни, Фирдавсий "Шоҳнома"ни ярата олмасдилар.

Ўзбек тили сўзнинг ифода имконияти кенглиги билан дунёнинг биронта тилидан қолишмайди. Айниқса, сўз маъносининг кўчиши орқали биргина сўзнинг ўндан ортиқ маънода келишини бошқа тилларда кам учратамиз. Мисол тариқасида "Бош" сўзини олайлик: бош, ишнинг боши, кўчанинг боши, сўз боши, даланинг боши, даврабоши. Яна бир муҳим жиҳати, тилимизда маъно кўчишининг ҳам, бир сўзнинг бир ўринда ҳар хил маънода қўлланилиши ҳам кузатилади. Жумладан, Навоийнинг қуйидаги байтда сўз қўллаши маҳорат билан амалга оширилган.

"Бош қўяй, - дедим, - оёғи туфроғиға"

Деди: "Қўй"

Бўса истаб лаъли рангин сўрдим эрса,

Деди: "Ол".

 

Биринчи мисрада "қўй" сўзи ҳам бош қўшимча розилик, ҳам бош қўймаслик талаби маъноларини ифодалай олган, "рангин" сўзи ҳам мисрада икки маъноли "рангини" ва "алвон" маъноларини билдирган.

Табиийки, ўзбек тилимизда шунга ўхшаш сержило асарлар яратилган. Тилимиздаги мавжуд сўзларнинг сеҳри, хусусиятларини тадқиқ ва таҳлил этиш борасида ҳали кўп изланишлар олиб боришимиз зарур.

 

Нигора САЛОҲИДДИНОВА,

 

 она тили ва адабиёти фани ўқитувчиси.